Gjatë karrierës 35-vjeçare të Midori Paxton në ruajtjen e mjedisit, ajo ka kuptuar se kriza aktuale planetare nuk nxitet vetëm nga shkatërrimi dhe neglizhenca, por edhe nga diçka më e thellë: verbëria e sistemeve ekonomike ndaj vlerës së natyrës.
Ndërsa qeveritë ndjekin rritjen e PBB-së dhe kompanitë synojnë të maksimizojnë fitimet, ato nuk marrin parasysh ekosistemet e gjera që mbështesin ekonomitë, shoqëritë dhe mirëqenien personale, shpjegon ajo. Ne menaxhojmë atë që matim, dhe për shkak se shërbimet e ekosistemeve nuk shfaqen në bilancet financiare, ato mbeten praktikisht të padukshme, edhe pse pasojat – shfrytëzimi i burimeve natyrore, shkatërrimi i habitateve dhe ndotja e ajrit, tokës, ujit dhe oqeanit – janë të qarta për të gjithë. Pasojat e vazhdimit në rrugën aktuale janë të dokumentuara mirë. Banka Botërore paralajmëron se kolapsi i vetëm disa shërbimeve kryesore të ekosistemeve, si pjalëzimi i egër dhe peshkimi detar, mund të zvogëlojë PBB-në globale me 2.7 trilionë dollarë në vit deri në vitin 2030, thekson Paxton. Si mund të bëhet natyra më e dukshme dhe të integrohet në vendimmarrje? Taskforca për Zbulimet Financiare të Lidhura me Natyrën përfaqëson një hap të rëndësishëm të parë, sipas saj. Duke u ofruar institucioneve financiare dhe korporatave mjete për të vlerësuar varësinë dhe ndikimin e tyre në ekosistemet natyrore, kjo iniciativë i inkurajon dhe u mundëson atyre të drejtojnë flukset financiare drejt investimeve pozitive për natyrën. Matja e këtyre marrëdhënieve nuk është e lehtë, por ID-të digjitale të natyrës ofrojnë një zgjidhje premtuese, argumenton Paxton. Ashtu si ID-të personale u mundësojnë qytetarëve të ushtrojnë të drejtat e tyre, të marrin përfitime qeveritare, të kenë qasje në shërbime bankare dhe të ndërmarrin veprime ligjore, një ID digjitale e natyrës mund të ndihmojë në vendosjen e metrikave thelbësore mjedisore për të llogaritur ekosistemet që mbështesin zhvillimin njerëzor.
Një person pa ID rrezikon të bëhet i padukshëm në shoqërinë moderne, dhe e njëjta gjë vlen për natyrën, shton ajo. Dhënia e ID-ve të sigurta për ekosistemet natyrore mund t’i mbrojë ato nga shfrytëzimi i pakontrolluar. Për shembull, një pellg i pyllëzuar mund të ketë një ID që ruan informacione rreth karakteristikave të tij gjeografike, biodiversitetit dhe shërbimeve të ekosistemit, së bashku me përfitimet e matshme që u ofron komuniteteve lokale dhe popullatave të largëta në rrjedhën e poshtme. Duke i cuantifikuar këto përfitime, mund të bëhet më e vështirë për bizneset apo individët të shpërfillin ose dëmtojnë natyrën. Kështu, vlera e natyrës do të profilizohej, do të njihej ligjërisht dhe do të ishte shumë më e vështirë për t’u shfrytëzuar, sipas Paxton.
Me dixhitalizimin që revolucionarizon sistemet e ID-ve, aftësia për të identifikuar, gjurmuar dhe matur ka arritur nivele të paimagjinueshme më parë, vëren ajo. Aadhaar – sistemi digjital i ID-ve biometrike dhe i drejtuar nga të dhënat në Indi – është një shembull kryesor. Duke mundësuar verifikimin e menjëhershëm të identitetit, Aadhaar u ka dhënë më shumë se një miliard njerëzve qasje në shërbime publike dhe programe sociale. Po kështu, infrastruktura publike digjitale për zhvillim të qëndrueshëm tashmë i cakton identifikues unikë strukturave fizike si rrugët dhe urat, duke nënvizuar vlerën e tyre ekonomike.
Lexo edhe:Qendra historike e Rabdishtit merr mbrojtje shtetërore, një hap i ri për turizmin
Një qasje e ngjashme mund të zbatohet për natyrën, sugjeron Paxton. Me zhvillimin e shpejtë të teknologjive mobile, një ID digjitale e natyrës mund të integrojë etiketimin digjital, sensorët e largët dhe të dhënat nga sensorët për monitorimin në kohë reale të ekosistemeve natyrore. Inteligjenca artificiale mund të përmirësojë më tej këto sisteme, duke i bërë të dhënat mjedisore më të qasshme dhe të zbatueshme. Ajo imagjinon një parcelë të dhënash të etiketuara gjeografikisht, të mbivendosura me tipare kryesore ekologjike dhe tregues të shëndetit mjedisor, që ofron një pamje holistike dhe të gjallë të një ekosistemi specifik. Një shembull i hershëm i këtij koncepti është aftësia për të gjurmuar zinxhirët e furnizimit për të siguruar që filxhani i kafesë të jetë pa shpyllëzim.
Duke integruar të dhënat administrative, mjedisore dhe gjeografike, ID-të digjitale të natyrës mund të hapin rrugën për zgjerimin e skemave të pagesave bazuar në rezultate, duke u ofruar kompensim të drejtë atyre që mbrojnë pyjet tropikale, mangrovet dhe ekosistemet e tjera vitale që thithin karbonin, shpjegon Paxton. Ato gjithashtu mund të përmirësojnë gjurmueshmërinë e lëndëve të para në zinxhirët e furnizimit bujqësor dhe të fuqizojnë mbajtësit e të drejtave të tokës duke përmirësuar qasjen në kreditë e biodiversitetit, obligacionet e gjelbra dhe kreditë e lidhura me menaxhimin e qëndrueshëm. Për më tepër, një sistem i tillë mund të forcojë mbrojtjen ligjore për komunitetet indigjene dhe lokale duke përfshirë regjistrime të qarta dhe specifike për vendndodhjen.
Por zhvillimi i një ID-je digjitale të natyrës duhet të jetë një përpjekje e të gjithë shoqërisë, e mbështetur në parimet e përfshirjes dhe bashkëpunimit, thekson Paxton. Dizajni i saj duhet të pasqyrojë shqetësimet e të gjithë palëve të interesuara, në mënyrë që të shërbejë si një e mirë publike që nxit veprime pozitive për natyrën në shkallë të gjerë. Mbi të gjitha, ajo duhet të respektojë të drejtat, mirëqenien dhe sistemet e vlerave të popujve indigjenë dhe komuniteteve lokale, duke u siguruar që ata të mbajnë kontrollin mbi të dhënat që lidhen me tokat, burimet dhe mënyrën e tyre të jetesës.
Për të pasur sukses, sistemi i ID-ve digjitale të natyrës duhet të integrohet me infrastrukturën ekzistuese digjitale, duke u lejuar vendeve ta përshtatin dhe ta përsosin atë sipas realiteteve të tyre unike socio-ekonomike dhe mjedisore, shton ajo. Ligje dhe politika të forta që promovojnë ndarjen e të dhënave, standardizimin dhe certifikimin do të ishin të nevojshme për të nxitur ndërveprimin dhe për të mbrojtur kundër keqpërdorimit. Në shkallë të gjerë, një ID digjitale e natyrës mund të bëhet një mjet transformues për të llogaritur vlerën e burimeve natyrore të planetit dhe kontributet e tyre për njerëzimin, përfundon Paxton. Duke njohur dhe cuantifikuar mënyrat se si natyra mundëson mbijetesën dhe lulëzimin e shoqërive dhe ekonomive tona, mund të hapet një epokë e re e përgjegjësisë mjedisore.
Programi i Kombeve të Bashkuara për Zhvillim, me mbështetjen e Fondacionit Rockefeller dhe partnerëve të tjerë, ka qenë duke zhvilluar konceptin e ID-ve digjitale të natyrës si një infrastrukturë publike digjitale përmes kërkimeve dhe konsultimeve me popujt indigjenë, qeveritë, OJQ-të dhe sektorin privat. Pikëpamjet e shprehura këtu janë të autores dhe jo domosdoshmërisht pasqyrojnë ato të financuesve ose partnerëve.
Midori Paxton është Drejtore e Qendrës për Natyrën e Programit të Kombeve të Bashkuara për Zhvillim.
Copyright: Project Syndicate, 2025.
www.project-syndicate.org
Që nga viti 2015 nxisim shpirtin sipërmarrës, inovacionin dhe rritjen personale duke ndikuar në zhvillimin e një mjedisi motivues dhe pozitiv tek lexuesit tanë. Kjo punë që e bëjmë me shumë dashuri nuk ka të paguar. Ne jemi platforma e vetme e cila promovon modelin pozitiv të sipërmarrjes së lirë. Përmes kësaj platforme mbështesim edukimin gjatë gjithë jetës si mjet për zhvillimin personal dhe profesional të brezave. Kontributi juaj do të na ndihmojë në vazhdimin e këtij misioni në gjithë trevat shqipfolëse.
Mund të kontribuoni KETU. Falemnderit.
