Dy herë më shumë të rinj në SHBA vdiqën nga vetëvrasja sesa nga Covid. Tre të katërtat e vdekjeve nga Covid goditën njerëzit mbi 65 vjeç. Por vetëvrasja është bërë shkaku kryesor i vdekjeve për të rinjtë në mbi 100 vende – duke përfshirë Indinë, thotë Dr. Vikram Patel, profesor i Shëndetit Global në Harvard. Ndërsa kjo mund të fshehë lajmin e mirë se të rinjtë nuk po vdesin më nga një sërë sëmundjesh të tjera që dikur i bartnin, e vërteta është se bota tani po shikon të rinjtë e saj të vetëshkatërrohen. Kriza e Covid-it përkeqësoi një problem para-ekzistues. Pyetja është pse? Dhe çfarë mund të bëhet për këtë? A mund t’i shfrytëzojmë të moshuarit për të kuruar të rinjtë? Disa po përpiqen.
Nga 800,000 vdekjet nga vetëvrasjet në botë çdo vit, shumica dërrmuese përfshin njerëz në atë që ne zakonisht i referohemi si kulmi i jetës – nga 15 në 50 vjeN. Edhe pse prevalenca e vetëvrasjes është më e lartë në moshën mbi të 70-at, pjesa më e madhe në numrat absolutë fryhen në gjysmën e parë të jetës. Çështjet e shëndetit mendor shfaqen kryesisht para moshës 20 vjeçare, kështu që shpesh humbasin në vorbullën e sjelljeve të pakuptueshme të adoleshentëve. Në SHBA, është shkaku i dytë i vdekjes për njerëzit midis 10 dhe 34. Dy herë më shumë njerëz në Amerikë vdesin nga dora e tyre dhe jo e dikujt tjetër – vetëvrasjet janë dyfishi i shkallës së vrasjeve. Kjo është një e vërtetë globalisht. Vetëvrasja është shumë më e zakonshme se vrasja në të gjitha vendet e botës – ndonjëherë edhe dhjetë apo njëzet herë më e lartë. Koreja e Jugut kryeson listat.
Lexoni: 6 mënyra për të mos u ndikuar nga ajo që mendojnë njerëzit
20 vitet e fundit ka pasur përparim të madh në çështjet që rrethojnë të kuptuarit e shëndetit mendor, thotë Dr. Thomas Insel, i cili ishte në vijën e parë si Drejtor i Institutit Kombëtar të Shëndetit Mendor (NIMH) nga 2002 deri në 2015. Miliarda janë shpenzuar për të studiuar kompleksitetin mahnitës të trurit tonë me metoda imazherike dhe terapi të reja molekulare. Organizatat ndërkombëtare, nga Organizata Botërore e Shëndetësisë dhe OECD deri te Forumi Ekonomik Botëror dhe Instituti Kombëtar i Shkencës i kanë dhënë prioritet shëndetit mendor. Por siç shkruan në mënyrë imponuese Tom Insel në librin e tij Shërimi: Nga Sëmundja Mendore te Shëndeti Mendor, rezultatet e të kuptuarit tonë në rritje nuk po zbatohen në mënyrë efektive. “Nëse trajtimet aktuale janë kaq të mira,” pyet Insel, “pse rezultatet janë përgjithësisht kaq të këqija?” Edhe në vendet me të ardhura të larta të cilat kanë hedhur në mënyrë liberale miliarda për problemin.
Dhe akoma. “Shumë nga çështjet sociale më rezistente të dekadës – të pastrehët, burgosjet, varfëria – mund të gjurmohen pjesërisht në dështimin e kombit tonë për t’u kujdesur për njerëzit me sëmundje mendore.” Ai ndau një grafik të tmerrshëm të asaj që ai e quan ‘transinstitucionalizimi’ – kalimi nga njerëzit në institucionet mendore në burg nga viti 1965 në 2016. Dy kthesa pasqyre që tregojnë rënien e shtretërve spitalorë për pacientët e shëndetit mendor dhe rritjen përkatëse të burgosjeve, me pikën e kryqëzimit në fillim të viteve 1980. Një kriminalizim tragjik dhe i pakuptueshëm i sëmundjes.
Kostoja e kushteve të shëndetit mendor (dhe pasojat e lidhura me to) parashikohet të rritet në 6 trilionë dollarë globalisht deri në vitin 2030, nga 2.5 trilionë dollarë në 2010 paralajmëron Forumi Ekonomik Botëror. Një në çdo dy njerëz do të vuajnë nga shëndeti mendor gjatë jetës së tyre, thotë OECD, por shumica nuk do të gjejnë mbështetjen që i nevojitet. Kjo është e panevojshme, dobësuese dhe e kushtueshme. Ndërsa disa mund t’i vënë në dukje krizat e afërta me të cilat përballet raca njerëzore (ndryshimet klimatike, pabarazia, demokracia nën kërcënim ose rritja e robotëve) si arsye të mjaftueshme që çdo person që mendon të jetë në depresion, Insel dhe Patel këmbëngulin se ka zgjidhje për shqetësimin tonë mendor. Shumica e njerëzve mund të rikuperohen nga sfidat e shëndetit mendor dhe të jetojnë jetë me qëllim dhe kontribut. Por për parandalimin dhe shërimin, atyre u duhen tre gjëra:
- Njerëzit – tejkalimi i krizës së lidhjes me marrëdhëniet njerëzore, të cilën Insel e përshkruan si “mbështetje, lidhje ose dashuri … një fuqi që nuk është studiuar mjaftueshëm”.
- Vendi – një vend i sigurtë për të jetuar, pa të cilin njerëzit nuk janë në gjendje të shërohen.
- Qëllimi – sepse siç shkroi Nietzsche “ai që ka një arsye për të jetuar, mund të durojë pothuajse çdo gjë”.
Dr. Patel tregoi se si praktikat e thjeshta dhe të përballueshme mund të kenë një ndikim të madh. Duke qenë se shumë të moshuar raportojnë se vuajnë nga vetmia dhe mungesa e qëllimit, dhe shumë të rinj vuajnë nga mungesa e lidhjes dhe mbështetjes, pse të mos i bashkojmë ata? Kjo është ajo që ka bërë Dr. Dixon Chibanda me një program të quajtur Friendship Bench, i cili filloi në Zimbabve duke trajnuar gjyshet në ndërhyrjet bazë të shëndetit mendor dhe më pas ndërtoi stola pranë shkollave dhe qendrave të kujdesit ditor ku ata mund të uleshin të qetë me të rinjtë që kishin nevojë për një vesh miqësor. Ata u bënë përkrahës të aftë të të rinjtë. Duket një lidhje e qartë. Një që ishte efektive në historinë njerëzore gjatë shekujve, por që ka humbur pasi familjet ndër breza ranë në rrugë dhe brezat u mbyllën në hapësira të veçanta, por në dukje dëshpëruese.
Lexoni: Robotët në ndihmë të të moshuarve. Projekti 43 milionë euro i Mbretërisë së Bashkuar
Në Indi, Dr. Patel ndërtoi këtë qasje me Empower.care, një program i shkallëzuar dhe i mundësuar nga teknologjia për të trajnuar jo-specialistët për të ofruar mbështetje për shëndetin mendor. Suksesi i programit ka bërë që ai të importohet në SHBA, një shembull i rrallë i transferimeve të zgjidhjeve nga Jugu në Veri. Ideja është që pothuajse çdokush mund të bëhet i aftë në zbulimin dhe mbështetjen e një shoku, kolegu ose anëtari të familjes që përballet me një sfidë të shëndetit mendor. Një aplikacion i thjeshtë, i quajtur mhGAP, është zhvilluar gjithashtu nga OBSH për të trajnuar jo-specialistët.
Është koha për të kuptuar se nuk ka dallim të dobishëm midis shëndetit mendor dhe atij fizik. Ato janë anët e kundërta të të njëjtit njeri. Por ne kemi kaluar pjesën më të madhe të jetës dhe shkencës sonë duke u fokusuar në trupat tanë. Tani, ndërsa raca njerëzore përballet me disa sfida të vështira civilizuese dëshpëruese, është koha për të rritur mendjet tona.
Që nga viti 2015 nxisim shpirtin sipërmarrës, inovacionin dhe rritjen personale duke ndikuar në zhvillimin e një mjedisi motivues dhe pozitiv tek lexuesit tanë. Kjo punë që e bëjmë me shumë dashuri nuk ka të paguar. Ne jemi platforma e vetme e cila promovon modelin pozitiv të sipërmarrjes së lirë. Përmes kësaj platforme mbështesim edukimin gjatë gjithë jetës si mjet për zhvillimin personal dhe profesional të brezave. Kontributi juaj do të na ndihmojë në vazhdimin e këtij misioni në gjithë trevat shqipfolëse.
Mund të kontribuoni KETU. Falemnderit.
