Rritja e tekno-kolonializmit

Nga Hermann Hauser dhe Hazem Danny Nakib

Në vitin 1853, nën urdhërat e Presidentit Millard Fillmore, Komodori i Marinës Amerikane Matthew Perry udhëhoqi katër anije luftarake në një mision për të bindur Japoninë të përfundojë politikën e saj izolacioniste 200-vjeçare. Kur mbërriti në atë që tani është Gjiri i Tokios, Perry i dha një ultimatum shogunatit Tokugawa: hapeni për tregti me Shtetet e Bashkuara ose përballuni me pasojat. Ardhja e këtyre “anijeve të zeza” (të quajtura kështu për tymi i errët që lëshonin motorët e tyre me avull) ishte një moment vendimtar. Përballur me këtë demonstrim mbresëlënës të fuqisë teknologjike,  e cila përfaqësonte fuqinë industriale që tashmë kishte mundësuar perandorinë britanike të dominonte shumicën e botës, shogunati pranoi me hezitim kërkesat e Perry-t, duke çuar në nënshkrimin e Traktatit të Kanagawas në 1854. Një vit më vonë, shogunati mori anijen e tij të parë të fuqizuar me avull nga holandezët si një shenjë mirënjohjeje.

Ndërsa teknologjia mund të paraqesë një kërcënim, ajo gjithashtu fuqizon infrastrukturën kritike si shkollat dhe spitalet. Veçanërisht gjatë shekullit të kaluar, individi sovran është bërë i pandashëm nga një mori teknologjish, duke përfshirë sisteme të ndërlidhura si rrjetet e energjisë, interneti, telefonat celularë dhe tani chatbot-ët e inteligjencës artificiale. Siç tregoi ekspedita e Perry-t, teknologjia është gjithashtu shtylla kurrizore e sovranitetit ushtarak shtetëror. Falë dominimit të saj teknologjik, SHBA është bërë fuqia kryesore ushtarake e botës, me më shumë se 750 baza në 80 vende – trefishi i numrit të të gjitha vendeve të tjera të kombinuara. Por kjo pamje e sovranitetit shtetëror po ndryshon shpejt. Ndërsa sovraniteti financiar i Amerikës, i mbështetur nga statusi i dollarit si një monedhë rezervë globale, mbetet i paprekur, sovraniteti i saj ekonomik është gjithnjë e më shumë i sfiduar nga një Kinë në rritje. Në terma të paritetit të fuqisë blerëse, Kina e kaloi SHBA-në për t’u bërë ekonomia më e madhe në botë në vitin 2014. Me një prodhim industrial të barabartë me SHBA dhe Bashkimin Evropian të kombinuar, Kina është partneri kryesor tregtar i më shumë se 120 vendeve.

Të dy superfuqitë aktualisht po konkurrojnë për të kontrolluar projektimin, zhvillimin dhe prodhimin e teknologjive kritike siç janë gjysmëpërçuesit, AI, biologjia sintetike, kompjuterizimi kuantik dhe blockchain. Një studim i vitit 2023 i porositur nga Departamenti i Shtetit të SHBA-së, i cili ndjek kontributet kërkimore në 64 teknologji të reja, tregoi se Kina është përpara SHBA-së në më shumë se 80% të këtyre fushave, me SHBA-në si e dyta e afërt. Ndërsa rivaliteti SHBA-Kinë përshkallëzohet në arenën teknologjike, vendet në mbarë botën do të detyrohen të zgjedhin një anë dhe të adoptojnë teknologjitë, standardet, vlerat dhe zinxhirët e furnizimit të aleatit të tyre të zgjedhur. Kjo mund të sjellë një epokë të re të kolonializmit teknologjik, duke minuar stabilitetin global. Megjithatë, çuditërisht, as SHBA-ja dhe as Kina nuk kanë arritur të dominojnë industrinë e gjysmëpërçuesve, pasi Taiwan Semiconductor Manufacturing Company (TSMC) dhe Samsung në Korenë e Jugut janë të vetmit prodhues që janë në gjendje të prodhojnë gjysmëpërçues më të vegjël se pesë nanometra. Për ta ndryshuar këtë, të dy superfuqitë po ndërtojnë atë që ne e quajmë “rrethe të sovranitetit teknologjik” ,sfera të ndikimit që vendet e tjera duhet të bashkohen për të aksesuar këto teknologji kritike. Ndryshe nga kolonializmi i vjetër, tekno-kolonializmi nuk ka të bëjë me marrjen e territorit, por me kontrollin e teknologjive që mbështesin ekonominë botërore dhe jetët tona të përditshme. Për ta arritur këtë, SHBA dhe Kina po rivendosin në vendet e tyre segmentet më inovative dhe komplekse të zinxhirëve globalë të furnizimit, duke krijuar kështu pikat strategjike të kontrollit. Për shembull, Kina ka fituar kontroll mbi zinxhirët e furnizimit për lëndët e para kritike, duke i mundësuar të bëhet prodhuesi kryesor botëror i automjeteve elektrike. Ndërkohë, SHBA kryeson në softuerin e projektimit të çipave falë kompanive si Cadence Design Systems dhe Synopsys. Evropa gjithashtu është e interesuar të vendoset si një lojtar kyç në këtë sektor në zhvillim të shpejtë. Përveç se është shtëpi e kompanisë holandeze ASML, e cila prodhon sisteme litografie ultravjollcë për prodhimin e çipave të avancuar, Bashkimi Evropian është një importues neto i talenteve kërkimore në AI. Ajo gjithashtu ka më shumë studentë në fushat STEM dhe shkencëtarë kompjuterash dhe krijon më shumë start-up se SHBA.

Lexo edhe:Pse të gjithë drejtuesit duhet të mendojnë si avokatë

Kur vendosja brenda vendit është e pamundur, rrethet e sovranitetit teknologjik veprojnë si një formë tjetër, më e hollë, e detyrimit. Duke kultivuar varësi asimetrike të thella, ata në mënyrë efektive shtyjnë vendet në shërbimin teknologjik-ekonomik.

Mbretëria e Bashkuar është një shembull kryesor. Në vitin 2020, SHBA detyroi MB-në të përjashtojë firmën kineze të teknologjisë Huawei nga rrjeti i saj 5G, duke kërcënuar të ndërpresë aksesin në aparatin e inteligjencës amerikane dhe softuerin e projektimit të çipave. Në mënyrë të ngjashme, Holanda u presionua të ndalonte furnizimin e Kinës me makineritë ASML në fillim të janarit. Në përgjigje, Kina ka shtrënguar kontrollin e saj mbi materialet kritike duke kufizuar eksportet e galiumit dhe germaniumit, elemente kyçe për mikroçipat dhe panelet diellore.

Çdo vend mund të përballet së shpejti me momentin e vet të anijeve të zeza. Ata pa mbrojtjen e ofruar nga zotërimi i teknologjive kritike rrezikojnë të bëhen tekno-koloni, duke shërbyer nevojat e sovranëve të tyre teknologjikë duke prodhuar elektronikë të thjeshtë, rafinuar metale të rralla, etiketuar të dhëna ose pritur shërbime cloud – nga minierat fizike te minierat e të dhënave. Vendet që nuk arrijnë të përshtaten me SHBA-në ose Kinën do të gjejnë veten të degraduar në statusin e prapambetur teknologjikisht.

Në mes të tensioneve të përshkallëzuara gjeopolitike, teknologjitë e reja si kompjuterizimi kuantik, AI, blockchain dhe biologjia sintetike premtojnë të shtyjnë kufijtë e zbulimeve njerëzore. Siç shpjegojmë në librin tonë të ardhshëm, The Team of 8 Billion, pyetja kyçe është nëse këto risi teknologjike do të kontrollohen nga një grusht i zgjedhur si instrumente të nënshtrimit ose do të demokratizohen për të nxitur prosperitetin e përbashkët. Në vend që të sjellin një epokë të tekno-kolonializmit shkatërrues, këto teknologji të reja mund të ndihmojnë në ringjalljen e rendit tonë ndërkombëtar të bazuar në rregulla dhe në përmirësimin e qeverisjes kolektive.

Por për ta arritur këtë, duhet të zëvendësojmë anijet e zeza të sotme me diçka që njerëzimi ende nuk e ka shpikur: një kornizë për bashkëpunim planetar të bazuar në një substrat të unifikuar të interesave njerëzore. Një kornizë e tillë duhet të pasqyrojë ndërlidhshmërinë tonë në rritje dhe varësitë teknologjike, si dhe sfidat gjithnjë e më globale me të cilat përballemi, nga lufta dhe proliferimi bërthamor te pandemitë dhe ndryshimet klimatike.

Tekno-kolonializmi përfaqëson përsëritjen më të fundit të luftës së vjetër për dominim global. A do të bëhemi arkitektët e shkatërrimit tonë apo kampionët e një të ardhmeje më të ndritur? Për mirë ose për keq, përgjigja është në duart tona.

*Hermann Hauser, Bashkëthemelues i Amadeus Capital Partners, është anëtar i Këshillit Evropian të Inovacionit. Hazem Danny Nakib është anëtar i Grupit Këshillimor Strategjik Digjital të Institutit Britanik të Standardizimit dhe një studiues i lartë nderi në University College London.

Copyright: Project Syndicate, 2024.
www.project-syndicate.org