Nga Joseph E. Stiglitz* – Donald Trump po i shndërron me shpejtësi Shtetet e Bashkuara në strehën më të madhe fiskale në historinë moderne. Dëshmia është e qartë: Departamenti i Thesarit ka tërhequr Amerikën nga një regjim ndërkombëtar transparence që zbulon identitetet e vërteta të pronarëve të kompanive; administrata është larguar nga negociatat për krijimin e një Konvente të Kombeve të Bashkuara për Bashkëpunimin Tatimor Ndërkombëtar; ka refuzuar të zbatojë Aktin për Praktikat e Korrupsionit Jashtë Shtetit; dhe po lehtëson ndjeshëm rregullimin e tregut të kriptomonedhave.
Këto veprime duken pjesë e një strategjie më të gjerë për të minuar trashëgiminë 250-vjeçare të institucioneve demokratike të SHBA. Administrata Trump ka shkelur traktate ndërkombëtare, ka injoruar konfliktet e interesit, ka çmontuar mekanizmat e balancimit të pushteteve dhe ka bllokuar fonde të miratuara nga Kongresi. Nuk bëhet më fjalë për debat politikash, kjo është shkelje brutale e shtetit ligjor.
Por Trump ka një tatim që e pëlqen: tarifat doganore. Ai duket se beson se janë të huajt që paguajnë për to, dhe se këto fonde mund të përdoren për të ulur taksat për miliarderët. Ai gjithashtu beson se tarifat do të zhdukin deficitin tregtar dhe do të rikthejnë prodhimin në SHBA. Por tarifat i paguajnë importuesit vendas, duke rritur çmimet për konsumatorët amerikanë dhe për më tepër po vendosen në një moment të papërshtatshëm, kur vendi sapo po del nga një krizë inflacioni.
Makroekonomia e thjeshtë tregon se deficitet tregtare janë rezultat i diferencës mes kursimeve të brendshme dhe investimeve të brendshme. Ulja e taksave për miliarderët vetëm sa e thellon këtë diferencë, duke e rritur më tej deficitin. Ironikisht, këto politika, që supozohet të ndihmojnë ekonominë, e dëmtojnë bilancin tregtar.
Që nga koha e Ronald Reagan-it, konservatorët kanë pretenduar se ulja e taksave rrit ekonominë. Por kjo nuk ndodhi as atëherë, as gjatë mandatit të parë të Trump. Studimet e bazuara në të dhëna reale tregojnë se ulja e taksave për të pasurit nuk ndikon ndjeshëm në rritjen ekonomike apo punësimin – por rrit pabarazinë menjëherë dhe në mënyrë të qëndrueshme.
Lexo edhe: Heshtja e Trump ndaj Von der Leyen rrezikon të kthehet në stuhi ekonomike
Zgjatja e propozuar e Aktit të Taksave dhe Punësimit të vitit 2017 – ulja më e madhe e taksave për korporatat në historinë e SHBA – pritet të shtojë rreth 37 trilionë dollarë në borxhin kombëtar përgjatë 30 viteve të ardhshme, pa dhënë ndonjë nxitje të dukshme ekonomike.
Në nivel mikroekonomik, Trump po dëmton edhe më tej bilancin tregtar. SHBA është tashmë një ekonomi e bazuar te shërbimet, me eksportet më të mëdha në turizëm, arsim dhe kujdes shëndetësor. Por ai ka dëmtuar sistematikisht këto sektorë. Kush do të donte të vinte në Amerikë si turist, student apo pacient, kur mund të ndalohet në mënyrë arbitrare për javë të tëra? Dëmtimi i universiteteve kryesore, anulimi i vizave studentore dhe ndërprerja e financimit të kërkimit shkencor kanë lënë pasoja të rënda.
Kjo strategji tashmë po i kthehet kundër. Kina, një nga partnerët më të mëdhenj tregtarë të SHBA, ka reaguar duke vendosur masa të ndërsjella. Frika nga stagflacioni, inflacion i lartë i kombinuar me rritje të dobët , ka tronditur tregjet e aksioneve dhe të obligacioneve. Dhe kjo është vetëm fillimi.
Falë “Departamentit për Efiçencë Qeveritare” të Elon Musk, të ardhurat nga taksat mund të bien me mbi 10% këtë vit për shkak të dobësimit të zbatimit të ligjit dhe mospajtueshmërisë. Një ulje e stafit të IRS me rreth 50,000 punonjës do të çonte në humbje prej 2.4 trilionë dollarësh të ardhurash në 10 vitet e ardhshme, krahasuar me rritjen e parashikuar prej 637 miliardësh nga Akti për Uljen e Inflacionit që synon forcimin e IRS-së.
Axhenda është e qartë: jo vetëm ulje taksash për të pasurit, por edhe dobësim i zbatimit të ligjit. Në një botë ku kapitali dhe individët e pasur lëvizin lirshëm përtej kufijve, bashkëpunimi ndërkombëtar është mënyra e vetme që qeveritë të sigurojnë taksim të drejtë për korporatat dhe të pasurit.
Pezullimi i mbledhjes së të dhënave për pronësinë reale, tolerimi i tregjeve anonime të kriptove dhe braktisja e konventës globale të OKB-së për taksat tregojnë një qëllim të qartë: çmontimin e mekanizmave shumëpalësh që luftojnë shmangien fiskale dhe pastrimin e parave. Moszbatimi i Aktit për Praktikat e Korrupsionit Jashtë Shtetit tregon se SHBA nuk ka më problem as me ryshfetin dhe korrupsionin.
Trump, Musk dhe rrethi i tyre miliarder po përpiqen të krijojnë një version të kapitalizmit të ngjashëm me zonat e ligjshme të parajsave fiskale. Nuk është më një revoltë kundër taksave, është një sulm frontal ndaj çdo ligji që pengon akumulimin ekstrem të pasurisë dhe pushtetit.
Asnjë vend nuk e demonstron këtë më qartë se përqafimi që i është bërë kriptomonedhave. Shpërthimi i shkëmbimeve të parregulluara, kazinove online dhe platformave të basteve ka fuqizuar ekonominë globale të paligjshme. Trump ka hequr sanksionet dhe rregulloret ndaj këtyre platformave dhe madje ka nënshkruar një urdhër ekzekutiv për të krijuar një “rezervë strategjike të kriptove”. Ai ka organizuar edhe samitin e parë të Shtëpisë së Bardhë për kriptomonedhat.
Senati ka ndjekur shembullin, duke hedhur poshtë një propozim që do të detyronte platformat e kriptove të identifikojnë dhe raportojnë përdoruesit. Trump vetë ka lançuar një kriptomonedhë-meme dhe mund të nisë një videolojë të bazuar në “Monopolin” me pagesë në kripto. Ndërkohë, në krye të Komisionit për Letrat me Vlerë ka vendosur një përkrahës të zjarrtë të kriptove.
Lexo edhe: Dita Ndërkombëtare e Inovacionit: A po e ndjek Shqipëria ritmin e botës?
Kriptomonedhat kanë një qëllim: fshehjen. Ne kemi monedha funksionale – dollarin, yenin, euron – dhe platforma efikase tregtare. Kërkesa për kripto buron nga dëshira për të fshehur para. Ata që merren me veprimtari të dyshimta – pastrim parash apo shmangie taksash – nuk duan të gjurmohen lehtë.
Bota nuk mund të qëndrojë spektatore. Bashkëpunimi global ka funksionuar më parë – siç tregoi taksa minimale 15% për fitimet e korporatave ndërkombëtare, e zbatuar tashmë nga mbi 50 vende. Brenda G20-s, konsensusi i arritur vitin e kaluar nën drejtimin e Brazilit kërkon që të pasurit ekstrem të paguajnë pjesën e tyre të drejtë.
SHBA është tërhequr nga marrëveshjet ndërkombëtare, por, paradoksalisht, mungesa e saj mund ta ndihmojë botën të arrijë një marrëveshje më ambicioze. Në të kaluarën, SHBA kërkonte zbutjen e marrëveshjeve për interesa të veçanta – dhe në fund nuk i firmoste. Kjo ndodhi edhe gjatë negociatave të OECD-së për taksimin e korporatave multinacionale.
Tani, pjesa tjetër e botës mund të ecë përpara për të ndërtuar një arkitekturë globale tatimore të drejtë dhe efikase. Lufta kundër pabarazisë ekstreme përmes bashkëpunimit ndërkombëtar dhe institucioneve gjithëpërfshirëse është alternativa e vërtetë ndaj autoritarizmit në rritje.
Izolimi i vetëimponuar i Amerikës është një mundësi për ta rindërtuar globalizimin mbi baza vërtet shumëpalëshe – një “G-minus-një” për shekullin XXI.
*Joseph E. Stiglitz është ish-kryeekonomist i Bankës Botërore dhe ish-kryetar i Këshillit të Këshilltarëve Ekonomikë të Presidentit të SHBA. Ai është profesor në Universitetin Columbia, fitues i Çmimit Nobel për Ekonomi dhe autor i librit më të fundit The Road to Freedom: Economics and the Good Society (2024).
© Project Syndicate, 2025.
Që nga viti 2015 nxisim shpirtin sipërmarrës, inovacionin dhe rritjen personale duke ndikuar në zhvillimin e një mjedisi motivues dhe pozitiv tek lexuesit tanë. Kjo punë që e bëjmë me shumë dashuri nuk ka të paguar. Ne jemi platforma e vetme e cila promovon modelin pozitiv të sipërmarrjes së lirë. Përmes kësaj platforme mbështesim edukimin gjatë gjithë jetës si mjet për zhvillimin personal dhe profesional të brezave. Kontributi juaj do të na ndihmojë në vazhdimin e këtij misioni në gjithë trevat shqipfolëse.
Mund të kontribuoni KETU. Falemnderit.
