Publikimi i modelit të avancuar të inteligjencës artificiale DeepSeek-R1 nga Kina, me aftësi mbresëlënëse dhe kosto të ulët zhvillimi, tronditi tregjet financiare dhe nxiti deklarata për një “moment Sputnik” në AI. Por fakti që një model inovativ kinez ka arritur të rivalizojë produktet amerikane nuk duhet të jetë surprizë. Ky është një rezultat i pritshëm i një dështimi të madh të politikave të SHBA dhe Perëndimit, për të cilin vetë industria e AI-së mban një pjesë të madhe të fajit.
Aftësitë në rritje të Kinës në AI ishin të njohura për komunitetin shkencor dhe për publikun e interesuar. Studiuesit dhe kompanitë kineze të AI kanë qenë mjaft të hapur për progresin e tyre, duke publikuar artikuj shkencorë, duke ofruar kodin e tyre në open-source dhe duke komunikuar me studiues dhe gazetarë nga SHBA. Një artikull i New York Times i publikuar në korrik titullohej: “China Is Closing the AI Gap with the United States”.
Dy faktorë kryesorë shpjegojnë pse Kina ka arritur një nivel pothuajse të barabartë. Së pari, Kina ka një strategji të qartë dhe agresive për të siguruar vetë-mjaftueshmëri dhe epërsi teknologjike në të gjithë sektorin dixhital – nga pajisjet për prodhimin e gjysmëpërçuesve dhe çipet e AI, deri te produktet hardware dhe modelet e inteligjencës artificiale, si në aplikimet komerciale ashtu edhe në ato ushtarake. Së dyti, politikat e SHBA dhe BE-së, si dhe sjellja e industrisë së teknologjisë, kanë treguar një përzierje të dëmshme të vetëkënaqësisë, paaftësisë dhe lakmisë.
Është e qartë që Xi Jinping dhe Vladimir Putin nuk janë miq të Perëndimit dhe se AI do të sjellë transformime të mëdha ekonomike dhe ushtarake. Duke marrë parasysh rëndësinë strategjike të kësaj fushe, ruajtja e epërsisë në AI nga ekonomitë demokratike të avancuara është një mision që kërkon një mobilizim të fuqishëm publik-privat në shkallën e Manhattan Project, NATO, përpjekjeve për pavarësi energjetike apo strategjive bërthamore. Megjithatë, Perëndimi po bën të kundërtën.
Në SHBA, kërkimi shkencor në AI nga qeveria dhe akademia po mbetet pas Kinës dhe sektorit privat. Për shkak të mungesës së financimit, as agjencitë shtetërore dhe as universitetet nuk mund të konkurrojnë me pagat dhe burimet e Google, Meta, OpenAI apo homologët e tyre kinezë. Për më tepër, politika e emigracionit në SHBA është kundërproduktive dhe e pakuptimtë, pasi i detyron studiuesit e talentuar të largohen nga vendi sapo përfundojnë studimet.
Një tjetër problem është qasja e SHBA ndaj kontrollit të eksporteve të teknologjive të AI. Masat kanë ardhur me vonesë, janë të papërshtatshme, zbatuar keq dhe lehtësisht të anashkalueshme. Qasja e Kinës në teknologjinë amerikane të AI përmes shërbimeve dhe marrëveshjeve të licencimit ka mbetur pothuajse e parregulluar, edhe kur teknologji si çipet Nvidia janë subjekt i kufizimeve të eksportit. SHBA njoftoi rregulla më të rrepta për licencimin vetëm një javë përpara se Joe Biden të largohej nga posti.
Mbi të gjitha, politika e SHBA-së nuk pranon faktin se AI duhet të mbështetet fuqishëm, të përdoret dhe, kur është e nevojshme, të rregullohet në të gjithë sektorin privat, qeveritar dhe ushtarak. SHBA ende nuk ka një ekosistem të ngjashëm me Department of Energy, National Institutes of Health, NASA apo laboratorët kombëtarë që drejtojnë dhe kontrollojnë kërkimin për armët bërthamore.
Lexo edhe:“Workday” pushoi 1,750 punonjës sepse do të “punësojë” AI
Ky problem buron pjesërisht nga burokracia e ngadaltë në BE dhe SHBA. BE-ja është e mbingarkuar me rregullore të shumta për sektorin e teknologjisë, ndërsa agjencitë si Department of Defense dhe Department of Commerce në SHBA kanë nevojë për reforma.
Në këtë aspekt, kritikat e industrisë së teknologjisë ndaj qeverisë nuk janë plotësisht të pajustifikuara. Por edhe vetë industria nuk është e pafajshme. Me kalimin e kohës, përmes lobimit dhe emërimeve të personave nga industria në poste qeveritare, ajo ka dobësuar aftësinë e institucioneve publike për të vendosur rregulla të qarta. Në një mënyrë apo tjetër, industria ka qenë armiku i vetvetes dhe i sigurisë afatgjatë të Perëndimit.
Për shembull, ASML (kompania holandeze që prodhon makineri litografike për gjysmëpërçues) dhe Applied Materials në SHBA kanë lobuar për të zbutur kufizimet e eksportit, duke ndihmuar Kinën të sfidojë TSMC, Nvidia dhe Intel. Nga ana tjetër, Nvidia krijoi çipe të veçanta për tregun kinez, të dizajnuara që të funksiononin pak më poshtë kufirit të përcaktuar nga kufizimet e eksportit – çipe që u përdorën për të trajnuar DeepSeek-R1. Ndërkohë, në nivelin e modeleve të AI, Meta dhe firma e kapitalit sipërmarrës Andreessen Horowitz kanë lobuar për të parandaluar çdo kufizim mbi produktet open-source.
Industria ka përsëritur vazhdimisht narrativën: “Qeveria është e pashpresë, por nëse na lini të lirë, gjithçka do të shkojë mirë.” Por gjërat nuk po shkojnë mirë. Kina është pothuajse në të njëjtin nivel me SHBA dhe tashmë ka kaluar Evropën. Për më tepër, qeveria nuk është e pashpresë dhe duhet të angazhohet në këtë betejë. Historikisht, R&D i financuar nga shteti dhe akademia kanë dhënë rezultate të shkëlqyera krahasuar me sektorin privat.
Mos harrojmë që interneti u zhvillua nga DARPA në SHBA, ndërsa World Wide Web doli nga kërkimet e CERN në Evropë. Ndërkohë, industria private solli shërbime të mbyllura si CompuServe, Prodigy dhe AOL, të cilat u bënë të pavlera kur interneti u hap për përdorim komercial.
Sfida e AI dhe avancimi i Kinës kërkojnë një përgjigje serioze. Atje ku qeveria është e dobët, duhet forcuar – jo shkatërruar. Duhet të investojmë në paga konkurruese për kërkimin publik dhe akademik, të modernizojmë infrastrukturën teknologjike, të ndërtojmë kapacitete të forta kërkimore brenda qeverisë, veçanërisht për aplikime ushtarake, dhe të zbatojmë politika më racionale për emigracionin, financimin e R&D, testimin e sigurisë dhe kontrollin e eksporteve.
Një sfidë e vërtetë mbetet çështja e hapjes, sidomos për modelet open-source. Nuk mund të lejojmë akses të lirë në modele të AI që mund të përdoren për sulme ushtarake, por nuk mund të mbyllim çdo zhvillim pas dyerve të sekreteve shtetërore. Një rrugë e mesme, ndoshta përmes laboratorëve të kërkimit të mbrojtjes dhe rregullave të kujdesshme për eksport, mund të jetë zgjidhja. Mbi të gjitha, industria e AI duhet të kuptojë se nëse nuk qëndrojmë bashkë, do të humbasim të gjithë, veç e veç.
Charles Ferguson, një investitor në teknologji dhe analist i politikave, është regjisori i dokumentarit fitues të çmimit Oscar, Inside Job.
Copyright: Project Syndicate, 2025.
www.project-syndicate.org
Që nga viti 2015 nxisim shpirtin sipërmarrës, inovacionin dhe rritjen personale duke ndikuar në zhvillimin e një mjedisi motivues dhe pozitiv tek lexuesit tanë. Kjo punë që e bëjmë me shumë dashuri nuk ka të paguar. Ne jemi platforma e vetme e cila promovon modelin pozitiv të sipërmarrjes së lirë. Përmes kësaj platforme mbështesim edukimin gjatë gjithë jetës si mjet për zhvillimin personal dhe profesional të brezave. Kontributi juaj do të na ndihmojë në vazhdimin e këtij misioni në gjithë trevat shqipfolëse.
Mund të kontribuoni KETU. Falemnderit.
