Plumbi është kudo, shpesh i padukshëm në dukje – në ujën që pini, ajrin që thithni, ushqimin që hani, produktet tuaja personale dhe lodrat e fëmijëve tuaj. Pavarësisht se është një metal i dobishëm, ai është jashtëzakonisht toksik dhe i vështirë për tu zbuluar: tymrat dhe pluhuri i tij janë pa erë, dhe ekspozimi ndaj tij nuk shkakton menjëherë simptoma të dukshme në shumicën e rasteve.
Kjo është veçanërisht shqetësuese sepse ekspozimi dhe gëlltitja e plumbit mund të ndikojnë negativisht pothuajse çdo pjesë të trupit. Studimet e fundit tregojnë se ekspozimi kontribuon ndjeshëm në sëmundjet kardiovaskulare, duke vrarë miliona njerëz në mbarë botën. Megjithëse helmimi me plumb është përgjegjës për më shumë vdekje çdo vit sesa HIV/AIDS dhe malaria së bashku, dhe më shumë se tuberkulozi, ai merr vetëm një pjesë të vogël të fondeve të ndara për këto sëmundje më të njohura. Efektet shëndetësore shpesh janë të pariparueshme dhe shpërndahen në mënyrë të pabarabartë. Për shembull, plumbi është veçanërisht i dëmshëm për zhvillimin kognitiv të fëmijëve, duke çuar në ulje të IQ-së dhe probleme të sjelljes. Sot, një në tre fëmijë në mbarë botën kanë nivele të rrezikshme të metalit në gjakun e tyre, dhe pothuajse të gjithë jetojnë në vende me të ardhura të ulëta dhe të mesme (LMIC). Kjo pabarazi në ekspozim përbën më shumë se 20% të hendekut të të mësuarit midis vendeve me të ardhura të larta dhe të ulëta Për më tepër, humbjet ekonomike vjetore nga helmimi me plumb janë të mëdha, që arrijnë në rreth 6.9% të PBB-së globale. Kujdesi shëndetësor për ata që sëmuren nga ky toksin, së bashku me financimin shtesë për shërbimet e arsimit special për të adresuar problemet zhvillimore dhe të sjelljes të shkaktuara nga helmimi me plumb, kushton miliona dollarë çdo vit vetëm në Shtetet e Bashkuara. Helmimi me plumb gjithashtu zvogëlon potencialin e të ardhurave gjatë gjithë jetës për një individ, duke çuar në humbje të të ardhurave tatimore. Kjo e bën më të rëndësishme reduktimin dhe eliminimin e ekspozimit ndaj plumbit. Lajmi i mirë është se është e mundur të zbulohet plumbi në tokë, erëza, ushqim, bojë, enë gatimi dhe materiale të tjera të ngurta duke përdorur një analizues portativ të rrezatimit X (pXRF), i cili ofron rezultate pothuajse të menjëhershme dhe ka treguar efektivitet në shumë mjedise.
Lexo edhe:UK synon të bëhet një “superfuqi” në AI: Analizë mbi investimet në inteligjencën artificiale
Në Nigeri, autoritetet shëndetësore përdorën pXRF për të ndihmuar në identifikimin dhe pastrimin e burimit të një epidemie të helmimit nga plumbi që vrau më shumë se 400 fëmijë, duke shpëtuar jetët e mijëra të tjerë. Një vlerësim i niveleve të plumbit në mallrat e konsumit dhe ushqime përdori pajisjet për të testuar mostra në 25 vende me të ardhura të ulëta dhe të mesme, duke zbuluar se 45% e enëve qeramike për shërbim, 52% e enëve metalike për gatim, dhe 41% e bojës tejkalonin kufijtë rregullatorë. Teknologjia ka mundësuar disa qeveri që të testojnë sigurinë e lodrave dhe lojërave në shkolla dhe kopshte, të zbatojnë rregullat për bojën me plumb në shtëpi, dhe të hetojnë nëse ekspozimi ndaj plumbit është shkaku i incidenteve shëndetësore. Hulumtuesit që përdorën pXRF zbuluan nivele të rrezikshme të bojës me plumb – e cila ende shitet në shumë vende me të ardhura të ulëta dhe të mesme – në shkolla dhe kopshte në Guajanë.
Por shumë pak vende me të ardhura të ulëta dhe të mesme aktualisht përdorin pXRF për të përcaktuar burimet e helmimit nga plumbi. Në disa raste, politikanët nuk janë të vetëdijshëm se ekspozimi ndaj plumbit është një çështje e madhe publike-shëndetësore. Ndoshta më e rëndësishmja, këto pajisje janë të shtrenjta për t’u blerë dhe mbajtur, dhe trajnimi për interpretimin e të dhënave që ato prodhojnë mbetet i kufizuar.
Çfarë do të duhej për të përmirësuar aksesin në këtë teknologji të vlefshme, në mënyrë që vendet me të ardhura të ulëta dhe të mesme të mund të identifikojnë dhe eliminojnë burimet e helmimit nga plumbi që vënë në rrezik popullatat e tyre – veçanërisht fëmijët e rinj? Për të dhënë përgjigje për këtë pyetje, një grup pune përfshirë ekspertët globalë për helmimin nga plumbi, praktikantët, politikanët dhe donatorët u mblodhën në “Dhoma 3” – e lidhur me Objektivin e Zhvillimit të Qëndrueshëm 3 për Shëndetësi të Mirë dhe Mirëqenie – brenda Iniciativës së 17 Dhomave. Në diskutimet tona mbi mënyrën e bërjes së pXRF të disponueshëm në mënyrë universale deri në vitin 2030, ne u dakordësuam që Partneriteti për të ardhmen pa plumb (PLF), i mbështetur nga Fondi i Fëmijëve të Kombeve të Bashkuara (UNICEF), është më së miri i pozicionuar për të bashkuar palët e interesuara për të mbështetur një iniciativë të tillë.
Qendrat rajonale, të koordinuara nga PLF, mund të krijohen për të siguruar pXRF në një kosto të ulët, trajnime për përdoruesit e autorizuar dhe mbështetje teknike – si për mirëmbajtjen ashtu edhe për analizën e të dhënave – për qeveritë, OJF-të dhe partnerët akademikë. Me kërkesën e mjaftueshme, qendrat e propozuara mund të negociojnë drejtpërdrejt me prodhuesit e pXRF për të ulur çmimet dhe për të përshtatur dizajnin e pajisjeve për të siguruar skanimin e qëndrueshëm dhe të saktë për plumbin në burime të ndryshme.
PLF mund të zbatojë kështu këtë teknologji në shkallë globale – një hap i rëndësishëm që do të shërbente si një mekanizëm për organizatat ndërkombëtare dhe vendore që të bashkëpunojnë për të rritur ndërgjegjësimin tek qeveritë e vendeve me të ardhura të ulëta dhe të mesme mbi rëndësinë e helmimit nga plumbi. Kjo mund të përfshijë përcaktimin e protokolleve dhe udhëzimeve të qarta për përdorimin e pXRF për skanimin e plumbit në burime të ndryshme dhe për të vepruar sipas rezultateve.
Kur bëhet fjalë për ekspozimin ndaj plumbit, parandalimi është vetëm mundësia, sepse nuk ka asnjë kurë. Rritja e aksesit në pXRF mund të na ndihmojë të fitojmë luftën kundër helmimit nga plumbi, të mbrojmë shëndetin dhe potencialin e ardhshëm të miliona fëmijëve dhe të rinjve, dhe të çlirojmë miliarda dollarë përfitime ekonomike.
Angela Bandemehr është Specialiste për Mbrojtjen Ndërkombëtare të Mjedisit me Fokus në Ndërgjegjësimin për Helmimin nga Plumbi në Agjencinë Amerikane të Mbrojtjes së Mjedisit. Albert Park është Kryekonomist në Bankën Aziatike për Zhvillim.
Copyright: Project Syndicate, 2025.
www.project-syndicate.org
Që nga viti 2015 nxisim shpirtin sipërmarrës, inovacionin dhe rritjen personale duke ndikuar në zhvillimin e një mjedisi motivues dhe pozitiv tek lexuesit tanë. Kjo punë që e bëjmë me shumë dashuri nuk ka të paguar. Ne jemi platforma e vetme e cila promovon modelin pozitiv të sipërmarrjes së lirë. Përmes kësaj platforme mbështesim edukimin gjatë gjithë jetës si mjet për zhvillimin personal dhe profesional të brezave. Kontributi juaj do të na ndihmojë në vazhdimin e këtij misioni në gjithë trevat shqipfolëse.
Mund të kontribuoni KETU. Falemnderit.
