Sistemet e inteligjencës artificiale, përfshirë ato të sofistikuara si ChatGPT, bazohen ende në harduerin tradicional të bazuar në silikon, një teknologji që është përdorur që nga vitet 1950. Por, çfarë ndodh nëse kompjuterët ndërtohen nga materie biologjike të gjallë? Disa studiues në akademi dhe sektorin privat po i kushtojnë vëmendje një fushe të re që po rritet shpejt, të quajtur ‘biocomputing’. Kjo qasje përdor biologjinë sintetike, si p.sh. grumbuj të vegjël të qelizave të rritura në laborator të quajtura organoide, për të krijuar arkitekturën e kompjuterëve.
Një nga pionierët e kësaj fushe është kompania zvicerane “FinalSpark”, e cila këtë vit prezantoi “Neuroplatform” — një platformë kompjuterike e fuqizuar nga organoidet e trurit të njeriut, që shkencëtarët mund ta marrin me qira në internet për 500 dollarë në muaj. “Sipas njohurive të mia, ne jemi të vetmit në botë që ofrojmë këtë lloj platforme për marrje me qira,” thotë Fred Jordan, bashkëthemelues i FinalSpark.
FinalSpark, e financuar fillimisht me fondet e siguruara nga start-up-i i mëparshëm i themeluesve të saj, synon të krijojë një mënyrë të qëndrueshme për mjedisin për të mbështetur AI-në. “Qëllimi ynë kryesor është të mundësojmë inteligjencën artificiale duke përdorur 100,000 herë më pak energji se sa kërkohet aktualisht për të trajnuar sistemet e gjeneratës së fundit të AI,” thotë Jordan.
Neuroplatform përdor një sërë njësish përpunimi që përmbajnë katër organoide të vogla të trurit secila. Çdo organoid është i lidhur me tetë elektroda që stimulojnë elektrikisht neuronet brenda sferës së gjallë dhe i lidhin ato me rrjetet e zakonshme kompjuterike. Neuronet gjithashtu ekspozohen selektivisht ndaj neurotransmetuesit dopaminë për të imituar sistemin e natyrshëm të shpërblimit të trurit të njeriut. Këto dy metoda — stimulimi elektrik dhe shpërblimet pozitive me dopaminë — trajnojnë neuronet e organoideve, duke i nxitur ato të formojnë rrugë dhe lidhje të reja, shumë ngjashëm me mënyrën se si mëson një tru njerëzor.
Nëse kjo qasje përsoset, organoidet mund të arrijnë të imitojnë sistemet e sotme të inteligjencës artificiale të bazuara në silikon dhe të shërbejnë si njësi përpunimi me funksione të ngjashme me CPU-të (njësitë qendrore të përpunimit) dhe GPU-të (njësitë grafike të përpunimit) të sotme, shpjegon FinalSpark.
Për momentin, funksionimi dhe sjellja e organoideve monitorohet dhe transmetohet drejtpërdrejti 24 orë në ditë në website e kompanisë FinalSpark, që të mund të shihet nga studiuesit dhe kushdo tjetër që ka interes. “Sfida kryesore është të gjejmë mënyrën e duhur për t’i bërë neuronët të veprojnë ashtu siç duam,” thotë Jordan.
Biokompjuterët e FinalSpark kanë ngjallur interes të madh në komunitetin shkencor, me 34 universitete që kanë kërkuar akses për t’i përdorur. Deri më tani, kompania ka ofruar akses për shkencëtarë nga Universiteti i Miçiganit, Universiteti i Lirë i Berlinit dhe shtatë institucione të tjera. Çdo projekt i këtyre ekipeve fokusohet në aspekte të ndryshme të biokompjuterimit. Ekipi i Universitetit të Miçiganit, për shembull, po hulumton se cilat impulse elektrike dhe kimike janë të nevojshme për të ndryshuar aktivitetin e organoideve, në thelb duke krijuar blloqet ndërtuese të një “gjuhe” kompjuterike specifike për organoidet. Ndërkohë, shkencëtarët në Universitetin Lancaster në Leipzig të Gjermanisë po përpiqen të përshtasin organoidet në modele të ndryshme të të mësuarit të inteligjencës artificiale.
Megjithatë, biokompjuterët kanë ende disa sfida për t’u përballuar për të konkurruar me teknologjinë tradicionale të bazuar në silikon në një shkallë të gjerë.
Së pari, nuk ekziston një sistem i standardizuar për prodhimin e tyre, dhe qelizat e gjalla të trurit kanë jetë të kufizuar: organoidet e FinalSpark jetojnë mesatarisht rreth 100 ditë, një përparim i madh nga eksperimenti i parë, ku ato jetonin vetëm disa orë. Por, siç thekson Jordan, Neuroplatform ka optimizuar procesin e tij të brendshëm për krijimin e organoideve dhe aktualisht ka midis 2,000 dhe 3,000 prej tyre në objektin e tij.
Fred Jordan, bashkëthemelues i FinalSpark, është plotësisht i vetëdijshëm për çështjet etike që shoqërojnë përdorimin e neuroneve njerëzore të kultivuara për qëllime jo mjekësore. Një debat bioetik i vazhdueshëm shqyrton nëse neuronet e krijuara në laborator mund të fitojnë ndonjëherë vetëdije, edhe pse deri më sot nuk ka asnjë provë që kjo ka ndodhur ndonjëherë. Jordan thotë se aktualisht po kërkon filozofë dhe studiues me “eksperiencë kulturore” që mund të ndihmojnë në përgjigjen e këtyre pyetjeve etike.
Lexo edhe: 3 pajisje të fuqishme të cilat ju vijnë në ndihmë në çdo moment të ditës
FinalSpark nuk është e vetme në përpjekjet për të krijuar alternativa organike ndaj kompjuterëve të bazuar në silikon, dhe organoidet e trurit nuk janë e vetmja rrugë përpara.
“Ekzistojnë opsione të ndryshme të biokompjuterimit,” thotë Ángel Goñi-Moreno, studiues në Qendrën Kombëtare të Bioteknologjisë në Spanjë. Goñi-Moreno studion “kompjuterimin qelizor”, ose përdorimin e qelizave të gjalla të modifikuara për të krijuar sisteme që mund të replikojnë “memorien, portat logjike dhe bazat e tjera të vendimmarrjes që njohim nga shkenca konvencionale kompjuterike”. Ekipi i tij po krijon detyra në të cilat biokompjuterët mund të performojnë më mirë se homologët e tyre me bazë silikonin — një dinamikë që ai e quan “supremaci qelizore”.
Goñi-Moreno beson se, për shkak se kompjuterët qelizorë mund të reagojnë ndaj kushteve të mjedisit të tyre, ata mund të ndihmojnë në biorehabilitim, ose restaurimin e ekosistemeve të dëmtuara. “Kjo është një fushë ku kompjuterët konvencionalë nuk mund të bëjnë asgjë,” thotë ai. “Nuk mund të hidhni thjesht një kompjuter në një liqen dhe ai t’ju tregojë gjendjen e mjedisit.” Por një kompjuter bakterial i zhytur mund të japë një vlerësim të detajuar të kushteve të mjedisit ndërsa qelizat e tij reagojnë ndaj stimujve kimikë dhe stimujve të tjerë të atij mjedisi.
Ndërsa Ángel Goñi-Moreno është fokusuar te bakteret, Andrew Adamatzky nga Universiteti i Anglisë Perëndimore, themelues dhe kryeredaktor i revistës ndërkombëtare “Unconventional Computing”, po studion mundësitë kompjuterike të kërpudhave. Adamatzky thotë se rrjetet e fijes kërpudhore, tregojnë potenciale elektrike të ngjashme me ato që gjenden në neuronet e trurit. Ai shpreson të shfrytëzojë këto veti elektrike për të krijuar një sistem kompjuterik kërpudhor që imiton trurin, “potencialisht i aftë për të mësuar, për të kryer kompjuterimin e të dhënave në dispozicion, njohjen e modeleve dhe më shumë.” Ekipi i tij ka trajnuar me sukses rrjete kërpudhore për të ndihmuar sistemet kompjuterike të kryejnë disa funksione matematikore.
Adamatzky thekson se “kompjuterët kërpudhorë ofrojnë disa avantazhe ndaj atyre të bazuar në organoidet e trurit”, veçanërisht përsa i përket thjeshtësisë etike, lehtësisë së kultivimit, qëndrueshmërisë mjedisore, kostos së ulët dhe integrimit me teknologjitë ekzistuese. Në të njëjtën kohë, ai pranon se organoidet e trurit “mund të ofrojnë funksionalitete të avancuara për shkak të strukturave të tyre komplekse dhe të ngjashme me neuronet njerëzore.”
Ndërsa sfidat për biokompjuterët janë të shumta, mund të themi se potenciali për zgjidhje inovative dhe miqësore me mjedisin është gjithnjë e më i dukshëm dhe shpresëdhënës.
Që nga viti 2015 nxisim shpirtin sipërmarrës, inovacionin dhe rritjen personale duke ndikuar në zhvillimin e një mjedisi motivues dhe pozitiv tek lexuesit tanë. Kjo punë që e bëjmë me shumë dashuri nuk ka të paguar. Ne jemi platforma e vetme e cila promovon modelin pozitiv të sipërmarrjes së lirë. Përmes kësaj platforme mbështesim edukimin gjatë gjithë jetës si mjet për zhvillimin personal dhe profesional të brezave. Kontributi juaj do të na ndihmojë në vazhdimin e këtij misioni në gjithë trevat shqipfolëse.
Mund të kontribuoni KETU. Falemnderit.
