Dhe pse ekonomisë së Kinës i mungon ndikimi politik?!
Në turin e tij në Azi, i përfunduar më 24 maj, Presidenti Joe Biden u përball me urgjencën e vështirë të një njeriu që përpiqej të korrigjonte një gabim të kushtueshëm. Kina mund të jetë duke u lëkundur, por reagimi jashtë demokracive të pasura ndaj kërkimit të vonë të Amerikës për solidaritet, zbulon se si ndikimi global i Uashingtonit është zbehur në krahasim me atë të Pekinit. Kuadri Ekonomik Indo-Paqësor i propozuar i zotit Biden, i zbuluar më 23 maj, duket si një konfirmim i faktit se: për një kohë të gjatë Amerika kishte braktisur përpjekjet për të krijuar lidhje të reja ekonomike në rajon.
Megjithatë, krijimi i një lidhjeje midis ndërvarësisë ekonomike dhe ekuilibrit të fuqisë gjeopolitike nuk është çështje e thjeshtë. Është mjaft e qartë që ekonomitë shpesh tregtojnë më shumë me vende që ndajnë vlera dhe interesa të ngjashme politike. Megjithatë, mund të ndodhë që shqetësimet strategjike priren të drejtojnë marrëdhëniet ekonomike, jo anasjelltas, ose që veçori të tjera të përbashkëta – si nivelet e të ardhurave ose kultura – i afrojnë vendet si në aspektin ekonomik ashtu edhe në atë politik.
Dy dokumente të fundit ndihmojnë për të dalluar se çfarë e shkakton atë. Së pari, nga Benny Kleinman, Ernest Liu dhe Stephen Redding të Universitetit Princeton, shqyrton nëse ndërvarësia ekonomike nxit shtrirje më të madhe politike. Për t’iu përgjigjur pyetjes, autorët ndërtojnë një model në të cilin vendet ndonjëherë ndërmarrin veprime të kushtueshme, të tilla si ofrimi i ndihmës ushtarake për një aleat, në mënyrë që të nxisin rritjen në vendet me të cilat ata ndajnë idealet dhe synimet politike.
Për ato vende dashamirës, nxitja për të qenë bujarë është pjesërisht e rrënjosur në pritshmërinë se, ndërsa ekonomia e vendit aleat rritet, ata do të marrin një divident ekonomik. Megjithatë, në botën që autorët përshkruajnë, shpërblimi nuk është fiks. Nëse pasuritë ekonomike të një vendi ngatërrohen më pak me disa vende dhe më shumë me të tjerat, atëherë fitimi relativ nga bërja e investimeve të kushtueshme politike në ato vende ndryshon – dhe kështu, me kalimin e kohës, do të ndryshojnë modelet e miqësisë dhe armiqësisë politike. Me fjalë të tjera, ndërvarësia ekonomike shkakton afrim politik.
Autorët mendojnë se liberalizimi i hershëm i Kinës, duke nxitur një rritje të njëhershme në angazhimin ekonomik të vendit me botën, ofron dëshmi për këtë propozim. Në vlerësimin e ndërvarësisë ekonomike, ata fokusohen në një masë: se si rritja e produktivitetit në një vend ndikon në të ardhurat reale në të tjerët. Vetëm pesha ekonomike nuk siguron që pasuritë e vendeve të tjera të jenë të lidhura me tuajat. Në vend të kësaj, si rritja e shpejtë ekonomike ashtu edhe përfshirja e gjerë në zinxhirët e furnizimit global mund të përforcojnë ndikimin ekonomik të një vendi te partnerët e tij tregtarë.
Megjithëse fillimisht modest, ndikimi ekonomik global i Kinës, në fund të viteve 2000, kishte kaluar atë të Amerikës: efekti i rritjes kineze në të ardhurat e partnerëve të saj tregtarë ishte më i madh se ai i Uncle Sam (në të vërtetë, gati dyfishi i tij deri në vitin 2010). Nga viti 1980 deri në vitin 2010, dokumenti gjen, sa më shumë i lidhur ekonomikisht një vend me Kinën, aq më shumë radhitje politike pasonte, siç kapet nga modelet e votimit të OKB-së, formimi i aleancave formale dhe metrika të ngjashme.
Autorët gjejnë mbështetje të mëtejshme për modelin e tyre duke parë ndryshimet e tregtisë globale që lidhen me rënien e kostove të transportit ajror. Rënia e kostos së transportit ajror në tre dekadat deri në vitin 2010 pati efekte të pabarabarta në flukset tregtare dypalëshe në mbarë globin. Ky variacion ofron një mënyrë tjetër për të testuar sesi rritja e ndërvarësisë ekonomike çon në shtrirjen politike.
Kjo duket se mbështet shqetësimet e përhapura shpesh se ngritja e Kinës jo vetëm që ka rivizatuar hartën gjeopolitike, por gjithashtu ka ndihmuar në gërryerjen e demokracisë në mbarë botën. Megjithatë këtu lajmet janë inkurajuese. Puna e re nga Giacomo Magistretti i FMN-së dhe Marco Tabellini i Universitetit të Harvardit shfrytëzon gjithashtu uljen e kostove të transportit ajror për të nxjerrë në pah efektin shkakësor të tregtisë si në qëndrimet ndaj demokracisë ashtu edhe në orientimin e përgjithshëm politik të një vendi. Ata zbulojnë se lidhjet më të forta ekonomike lehtësojnë vërtet transmetimin e vlerave politike – por vetëm nëse vlerat e përmendura janë demokratike.
Efektet janë të mëdha. Njerëzit që u rritën gjatë periudhave kur ekonomia e tyre e shtëpisë tregtonte relativisht më shumë me demokracitë duket se janë shumë më të tërhequr nga regjimet e hapura sesa ata që erdhën në rrethana të kundërta. Dallimi në qëndrime është i barabartë me atë midis mbështetjes së raportuar nga banorët e Suedisë (një grup demokratësh të fortë) dhe atyre të Kinës (të cilët janë më të mbyllur). Popullatat pro-demokracisë, nga ana tjetër, përkthehen në institucione më të hapura. Një rritje prej 80% e tregtisë me vendet demokratike gjatë një periudhe pesëvjeçare rrit rezultatin e politikës së një vendi (i cili mat se sa demokratike janë institucionet qeverisëse të një vendi në një shkallë nga -10 në 10). Në mënyrë të habitshme, tregtia me autokracitë duket se nuk ka një efekt të tillë. Përjashtimi i Amerikës apo Kinës nga analiza nuk i ndryshon rezultatet.
Lexoni: Afrim Krasniqi: Demokracia nuk është vetëm procedurë
Mirupafshim Amerikë
Pse duhet të funksionojë në këtë mënyrë tregtia me demokracitë? Të dhënat nuk lejojnë konkluzione të qarta. Por provat tregojnë se nxitja drejt demokratizimit nuk buron nga rritja më e shpejtë ekonomike ose rritja e niveleve të arsimit. As nuk rezulton nga shtimi i migrimit. Në vend të kësaj, teoria e preferuar e autorëve supozon se tregtia me demokracitë rrit “kapitalin demokratik” të një vendi: ajo nxit një vlerësim për vlerën e demokracisë, e cila ndihmon në çimentimin e një konsensusi social në mbështetje të institucioneve demokratike.
Si tregtia ashtu edhe gjeopolitika do të duken ndryshe në vitet në vijim sesa gjatë epokës së pasluftës të hegjemonisë dhe globalizimit amerikan. Por lidhjet ekonomike ka të ngjarë të ruajnë kapacitetin e tyre për të kultivuar aleatë dhe për të suportuar mbështetjen për demokracinë. Nëse zoti Biden dëshiron të forcojë sigurinë kombëtare të Amerikës, ai mund të konsiderojë t’i japë një shans tregtisë më të lirë.
Që nga viti 2015 nxisim shpirtin sipërmarrës, inovacionin dhe rritjen personale duke ndikuar në zhvillimin e një mjedisi motivues dhe pozitiv tek lexuesit tanë. Kjo punë që e bëjmë me shumë dashuri nuk ka të paguar. Ne jemi platforma e vetme e cila promovon modelin pozitiv të sipërmarrjes së lirë. Përmes kësaj platforme mbështesim edukimin gjatë gjithë jetës si mjet për zhvillimin personal dhe profesional të brezave. Kontributi juaj do të na ndihmojë në vazhdimin e këtij misioni në gjithë trevat shqipfolëse.
Mund të kontribuoni KETU. Falemnderit.
