Nga Mariana Mazzucato dhe Johan Rockström
Ndërkohë që vëmendja e botës ka qenë tek zgjedhjet në SHBA, numri në rritje i fenomeneve ekstreme të motit, nga përmbytjet katastrofike në Spanjë deri tek thatësira më e rëndë në një shekull në Afrikën e Jugut, nënvizon nevojën për të mbajtur fokusin tek ndryshimi i klimës, humbja e biodiversitetit dhe cikli në ndryshim i ujit. Këto kriza janë të ndërlidhura dhe simptomat po përkeqësohen. Kur thatësira shkatërron të mbjellat, miliona njerëz vuajnë.
Megjithatë, askush nuk po dëgjon. Samiti i fundit i COP16 për biodiversitetin në Kali, Kolumbi, mori pak vëmendje ndërkombëtare dhe dështoi të mundësojë një plan për të rritur financimin për mbrojtjen e specieve. Në vend të kësaj, delegatët vetëm festuan vendimin e tyre për të ngarkuar kompanitë private për përdorimin e informacionit mbi biodiversitetin gjenetik dhe për të krijuar një grup të ri pune për popujt autoktonë.
Ndërsa këto janë të rëndësishme, ato janë margjinale në lidhje me detyrën e ndalimit të humbjes së biodiversitetit. Më keq akoma, ato mund të shërbejnë si mbulim për mosveprimin global, siç kemi parë ndër vite në negociatat globale për klimën, ku sesione të gjata mbi tregtinë dhe “humbjet dhe dëmet” mbulonin mungesën e veprimeve për largimin nga përdorimi i lëndëve djegëse fosile. Megjithëse Kaderi Global për Biodiversitetin – i miratuar në Montreal në 2022 – përcaktoi objektiva ambicioze për të mbrojtur 30% të planetit deri në 2030, 158 vende ende nuk kanë paraqitur plane formale se si do të përmbushin detyrat e tyre.
Ky mosveprim nuk mund të vazhdojë. Aktivitetet njerëzore po kërcënojnë stabilitetin e klimës dhe të sistemeve natyrore nga të cilat varet mirëqenia njerëzore. Siguria ushqimore, shëndeti njerëzor dhe stabiliteti social janë të gjitha në rrezik. Negociatat e COP16 supozohet të vazhdojnë “në një datë të mëvonshme”; por bota nuk mund të përballojë të kalojë COP16 pa përparime domethënëse në mbrojtjen e biodiversitetit dhe ekosistemeve të planetit tonë.
Pa veprime të menjëhershme, sistematike dhe kolektive, efektet e ndryshimit të klimës, humbjes së biodiversitetit dhe krizës së ujit vetëm do të intensifikohen. Biodiversiteti dhe natyra janë thelbësore për ruajtjen e modeleve të qëndrueshme të klimës dhe ciklit hidrologjik. Kënetat dhe pyjet, të cilat ruajnë sasi të mëdha të karbonit, varen nga cikle të qëndrueshme të ujit dhe biodiversiteti i gjallë për të funksionuar në mënyrë efektive.
Në mënyrë të ngjashme, ekosistemet tokësore aktualisht thithin 25% të emetimeve të dioksidit të karbonit, duke ndihmuar që CO2 atmosferik të mos kalojë mbi 420 pjesë për milion. Megjithatë, ngjarjet ekstreme hidrologjike, thatësirat dhe përmbytjet, të kombinuara me nxehtësi gjatë ciklit “super El Niño” të vitit 2023, dobësuan ndjeshëm këtë sasi të madhe të karbonit. Ky ishte një sinjal i rëndë paralajmërues. Vetë humbja e biodiversitetit e pakontrolluar mund të na bëjë të tejkalojmë objektivin e marrëveshjes së klimës së Parisit për të kufizuar ngrohjen globale në 1.5°C, me pasoja të rënda për komunitetet e ndjeshme anembanë botës.
Në raportin tonë përfundimtar për Komisionin Global mbi Ekonominë e Ujit, tregojmë se sa i ndërvarur është bota jonë jo vetëm përmes ujit të kaltër në lumenjtë dhe liqenet tona, por edhe përmes “ujit të gjelbër” në lagështinë e tokës. Për më tepër, ne të gjithë jemi të lidhur përmes “lumenjve atmosferikë”: lagështia që transportohet nga toka, përmes bimëve dhe pyjeve, në atmosferë, ku rrjedh midis rajoneve për të siguruar reshjet e nevojshme.
Vegjetacioni i shëndetshëm është shtylla kurrizore e këtij procesi, duke transpiruar ujë në atmosferë për të gjeneruar re. Disa vende përfitojnë në mënyrë disproporcionale nga këta lumenj atmosferikë, ndërsa të tjerët, si India dhe Brazili, janë eksportues të rëndësishëm të lagështisë. Pothuajse gjysma e reshjeve globale varen nga përdorimi i tokës së fqinjëve, duke nënvizuar rëndësinë e ruajtjes së ekosistemeve të shëndetshme në mbarë botën.
Kostot e mosveprimit janë të jashtëzakonshme. Një cikël hidrologjik i destabilizuar nënkupton dëme të gjera ekonomike. Ndryshimi i modeleve të reshjeve, rritja e temperaturave, reduktimi i rezervave të ujit dhe pakësimi i qasjes në ujë të pastër parashikojnë humbje të mëdha të PBB-së. Vendet me të ardhura të larta pritet të përballen me një tkurrje mesatare të PBB-së prej 8% deri në vitin 2050, ndërsa vendet me të ardhura më të ulëta mund të vuajnë rënie deri në 15%. Ndërkohë, mbi gjysma (55%) e prodhimit ushqimor global tani është në zona me rezerva të pakësuara të ujit të freskët.
Ne ende mund të ndryshojmë rrjedhën e krizës globale të ujit, por vetëm duke mbrojtur dhe rivitalizuar ekosistemet në rënie. Siç vë në dukje raporti i komisionit, një pikë e mirë fillimi është që qeveritë të miratojnë një grup të qartë politikash të orientuara drejt misionit për të “ruajtur dhe rivendosur habitatet natyrore që janë kritike për mbrojtjen e ujit të gjelbër.” Politikat e orientuara nga misionet që njohin ndërlidhjet midis ujit dhe biodiversitetit janë të nevojshme për të nxitur përgjigje gjithëpërfshirëse të qeverisë dhe të gjithë ekonomisë që kërkon qëndrueshmëria planetare.
Për shembull, një mision për të “rivendosur të paktën 30% të ekosistemeve të degraduara të pyjeve dhe ujërave të brendshme globalisht deri në vitin 2030” do të kërkonte që sektorë aq të ndryshëm sa bujqësia, pylltaria, ndërtimi dhe teknologjitë e informacionit dhe komunikimit (për të përmendur disa) të punojnë së bashku. Një mision për të rivendosur pyjet nuk është vetëm për ministrinë e mjedisit, por edhe për ministritë e financave, bujqësisë dhe shkencës e teknologjisë, ndër të tjera.
Qeveritë kanë mundësinë të demonstrojnë këtë nivel ambicieje dhe të bëjnë përparime domethënëse kur negociatat e COP16 të rifillojnë. Së pari, ato duhet të paraqesin plane formale për mënyrën se si do të përmbushin objektivat e Kaderit Global për Biodiversitetin.
Së dyti, strategjitë dhe planet kombëtare për biodiversitetin që përcaktojnë përparësitë dhe drejtojnë rrjedhat e financimit duhet të njohin rëndësinë e ujit të gjelbër.
Së treti, qeveritë duhet të bëjnë më shumë për të njohur të drejtat e popujve autoktonë, të cilët janë kujdestarë të planetit dhe rreth 40% të tokave natyrore të mbetura në mbarë botën. Ndërsa delegatët e COP16 ranë dakord që kompanitë duhet të kompensojnë komunitetet lokale dhe ato autoktone për përdorimin e informacionit gjenetik të marrë nga biodiversiteti që ata ndihmojnë të ruajnë, nivelet e kompensimit duhet të jenë më ambicioze.
Maskimet simbolike nuk janë shenja të një samiti të suksesshëm. Nuk mund të përballojmë të humbasim një dekadë veprimi për biodiversitetin.
Që nga viti 2015 nxisim shpirtin sipërmarrës, inovacionin dhe rritjen personale duke ndikuar në zhvillimin e një mjedisi motivues dhe pozitiv tek lexuesit tanë. Kjo punë që e bëjmë me shumë dashuri nuk ka të paguar. Ne jemi platforma e vetme e cila promovon modelin pozitiv të sipërmarrjes së lirë. Përmes kësaj platforme mbështesim edukimin gjatë gjithë jetës si mjet për zhvillimin personal dhe profesional të brezave. Kontributi juaj do të na ndihmojë në vazhdimin e këtij misioni në gjithë trevat shqipfolëse.
Mund të kontribuoni KETU. Falemnderit.
