Anisa Tahiri, Psikologe
Kur çështje të tilla komplekse si pandemitë ‘trokasin në derë’, njeriu mundohet t’i japë një shpjegim situatës kërcënuese. Çdokush kërkon një fajtor: ndoshta fajin e kanë korporatat, shtetet, disa profesione të caktuara, apo një kategori njerëzish. Kështu individi mendon se duke fajësuar atë grup, ai po mbron vetveten. Kjo lloj sjellje, në thelb është një mënyrë që individi zgjedh sesi ta përballojë krizën aktuale.
Ekspertët e shpjegojnë rrezikun nga sëmundja në mënyrë abstrakte, me shifra e probabilitet, kurse publiku i gjerë ka tendencën të kërkojë fajtor dhe përgjegjës për pandeminë.
Si ka ndodhur më parë dhe a po përballemi me të njëjtën gjë edhe tani?
Studiuesit zviceranë janë munduar të shpjegojnë se kë fajësojmë kur bota përballet me një pandemi, duke marrë si objekt studimi pandeminë e vitit 2009 të shkaktuar nga virusi H1N1.
Ata ndër të tjera kanë shpjeguar edhe se në rastin e Ebolës, nga analiza e parë sesi media e kishte trajtuar pandeminë, rezultoi se si fillim njerëzit kishin pasur frikën e kontaminimit, me pas kishte nisur shpërndarja e informacionit që shton panikun, e më pas fajësimi i popujve të tjerë dmth ‘popujt që nuk kanë higjienë personale të mirë’.
Po ashtu gjatë SARS-it, pas një analize të shtypit britanik, u pa që sërish po fajësoheshin ‘viktimat e largëta’. Pse? Sepse kur viktimat janë në vende të largëta, individi e largon situatën kërcenuese, ai ndihet i shkëputur; ‘ata që sëmuren janë larg meje, janë të papastër ndaj unë nuk jam i kërcënuar’.
Çdo histori pandemie ka 3 karakterë: heronjtë, të ligët dhe viktimat. Ka gjithashtu edhe 3 faza ku këto role nuk luhen nga të njëjtat instanca. Kush i luan këto karaktere në cilat faza?
Le të shikojmë rastin e H1N1.
Për H1N1, vendet e largëta u konsideruan shpesh fajtorë, në të treja fazat e pandemisë. ‘E ka një arsye pse kjo sëmundje u shfaq në Meksikë fillimisht!”
Gjatë fazës së parë dhe të dytë autoritetet u konsideruan si heronj, por kjo ndryshoi gjatë fazës së tretë ku qeveria u pa si përgjegjëse për të minimizuar kërcënimin. Individët u ndjenë të pashpresë përballë pandemisë që përhapej me shpejtësi. Në fazën e dytë, individët i besonin autoriteve lokale në marrjen e masave të duhura, kurse në fazën e tretë mosbesimi u rrit. Madje kishte dhe nga ata që hidhnin dyshime se qeveritë ishin pjesë e një konspiracioni me kompanitë farmaceutike për t’u rritur fitimet këtyre të fundit.
Doktorët në çdo fazë ishin heronjtë; në fazën e parë ata u panë si ata që ndihmojnë njerëzit ‘pa ata ne nuk do mund të bënim asgjë’ dhe ata janë ekspertët që mund të na informojnë për situatën, ‘do të bëjmë si thonë mjekët’. Ndërsa në fazën e dytë dhe të tretë të pandemisë mjekët përmenden më shumë për çështjet e vaksinimit.
Media konsiderohej nga individët si “të ligët” gjatë të gjithë krizës. Në fazën e parë njerëzit mendonin që media përhapte panik në popullsi ‘Media flet shumë për sëmundjen ndaj të gjithë kanë frikë.’ Gjatë fazës së dytë individët mendonin se media po e ekzagjeronte seriozitetin e kërcënimit. Në fazën e tretë fillon të duket skepticizmi: ‘Nuk duhet të besojmë çdo gjë që na thotë media’.
Edhe industria farmaceutike u konsiderua ‘e ligë’ në çdo fazë të epidemisë. Në fazën e parë kompanitë farmaceutike u përmendën për fitimet e majme që do mund të merrnin për shkak të epidemisë. ‘Jam i sigurt se këto kompani janë shumë të lumtura me ç’po ndodh’. Në fazën e dytë e të tretë, përfitimet nga pandemia sërish ishin tema kryesore, por këtë herë zviceranët e panë industrinë farmaceutike si shkaktare të mundshme të pandemisë. Gjithashtu kjo industri u pa si manipuluese e qeverisë në blerjen e vaksinave.
Siç mund ta shikojmë, në raste krize gjithmonë ne si individë do të kërkojmë me ngulm të gjejmë një fajtor: qoftë nga vendet e largëta apo brenda në shtëpi. Do duam të mbrojmë veten duke u larguar nga ajo popullsi që vjen nga vendet e prekura. Do shikojmë me skepticizëm median se çfarë ajo transmeton, do të vëmë në pikëpyetje autoritetet dhe do të ngremë dyshime ndaj industrisë farmaceutike.
Nuk është as hera e parë, as e fundit që bota po përballet me një pandemi. Ia kemi dalë më përpara, shpresojmë që do ia dalim edhe këtë herë. Ajo që ne duhet të bëjmë është që të ndjekim të gjitha udhëzimet pikë për pikë nga organet kompetente.
Ndaj mik, këto javë të vështira mundohu të mos fajësosh njeri, por të shpenzosh kohë me familjen, me njerëzit që i do, dhe mbi të gjitha: kujdesu për veten e të tjerët.
Ky shkrim është bazuar në studimin shkencor: Mayor, E., Eicher, V., Bangerter, A., Gilles, I., Clémence, A. and Green, E. (2013) Dynamic social representations of the 2009 H1N1 pandemic: Shifting patterns of sense-making and blame, Public Understanding of Science, 22, 8, 1011- 1024. DOI:10.1177/0963662512443326
Që nga viti 2015 nxisim shpirtin sipërmarrës, inovacionin dhe rritjen personale duke ndikuar në zhvillimin e një mjedisi motivues dhe pozitiv tek lexuesit tanë. Kjo punë që e bëjmë me shumë dashuri nuk ka të paguar. Ne jemi platforma e vetme e cila promovon modelin pozitiv të sipërmarrjes së lirë. Përmes kësaj platforme mbështesim edukimin gjatë gjithë jetës si mjet për zhvillimin personal dhe profesional të brezave. Kontributi juaj do të na ndihmojë në vazhdimin e këtij misioni në gjithë trevat shqipfolëse.
Mund të kontribuoni KETU. Falemnderit.
