Cinizmi është në rritje. A duhet të jetë kjo si ndonjë befasi duke pasur parasysh konfliktet e sotme përçarëse globale dhe peizazhin e ngjeshur politik?
Amerikanët dhe jo vetëm po përjetojnë një “recesion besimi”, tha shkencëtari social Jamil Zaki në librin e tij të ri, “Shpresa për cinikët: Shkenca befasuese e mirësisë njerëzore”. Zaki është profesor i psikologjisë në Universitetin e Stanfordit dhe drejtor i Laboratorit të Neuroshkencës Sociale të Stanfordit. Besimi i amerikanëve se shumicës së njerëzve mund t’u besohet ra nga gati gjysma në 1973 në rreth një të tretën në 2018, sipas Anketës së Përgjithshme Sociale. Por, hulumtimi e zbulon këtë mosbesim si jashtë bazës. Në fakt, njerëzit janë shpesh më të mirë nga sa presim.
Siç rezulton, cinikët shpesh e kanë gabim.
Bazuar në një shkencë në rritje, Zaki u bën thirrje njerëzve të zëvendësojnë cinizmin me “skepticizëm shpresëdhënës” që ndihmon për ta parë botën më qartë dhe i aktivizon ata për të krijuar një të ardhme më të mirë duke përdorur “mençurinë e habitshme të shpresës”.
Cinizmi çon në apati dhe mosveprim. Por, njerëzit mund ta kundërshtojnë atë duke vënë në pikëpyetje supozimet e tyre, duke ruajtur besimin te të tjerët dhe duke përqafuar shpresën që nxit angazhimin qytetar dhe përparimin shoqëror. Në një intervistë të CNN shprehet një këndvështrim i plotë i Jamil Zak pikërisht rreth cinizmit, çfarë sjell ai dhe më shumë.
Jetojmë në kohë të vështira plot dhunë, grindje dhe mizori. Si mund të jemi veç cinikë?
Kjo është një pyetje e drejtë. Unë vetë luftoj me cinizmin. Është një përgjigje e kuptueshme ndaj padrejtësisë. Siç thotë i përndershmi Martin Luther King Jr. “Ka disa gjëra … në botën tonë, me të cilat nuk duhet të përshtatemi kurrë.”
Edhe pse është e kuptueshme, cinizmi nuk është i dobishëm. Hulumtimet tregojnë se është i dëmshëm si në nivel personal ashtu edhe në atë social. Cinikët vuajnë nga shëndeti fizik dhe mendor, po ashtu edhe komunitetet vuajnë. Elitat që duan të sigurojnë status quo-në shërbehen mirë nga një popullatë që beson se gjërat nuk mund të shkojnë më mirë. Është vërtet e rrezikshme kur ndalojmë të shohim ndonjë rrugëdalje.
A mund të thoni më shumë për kostot personale dhe shoqërore?
Cinizmi është i dëmshëm për shëndetin e përgjithshëm të individëve. Cinikët vuajnë më shumë nga depresioni, izolimi dhe sëmundjet e zemrës. Ata humbasin miqësinë, dashurinë dhe mundësitë. Ata pinë më shumë alkool, fitojnë më pak para dhe madje vdesin më të rinj se jocinikët.
Cinizmi është gjithashtu i dëmshëm për komunitetet e të gjitha përmasave, pavarësisht nëse është një familje, një qytet, një kompani, një komb. Gatishmëria e njerëzve për të besuar është yndyra motorike e shoqërisë që i lejon njerëzit të punojnë së bashku, kështu që mosbesimi social krijon paqëndrueshmëri, duke çuar në rritjen e krimit, polarizimit dhe sëmundjeve. Për shkak se autokratët dhe propagandistët mbjellin mosbesim për të na kontrolluar më mirë, cinizmi gjithashtu kontribuon në gërryerjen e vetë demokracisë. Sot po shohim rënien e së vërtetës së përbashkët dhe ngritjen e teorive konspirative aq të shfrenuara sa duket sikur asnjë informacion nuk mund të shihet në terma objektivë. Cinizmi çon në nivele tronditëse të dezinformatave dhe të ndjeshmërisë ndaj tyre. Më keq akoma, kur njerëzit ndihen sikur nuk mund t’u besojnë institucioneve, ata shpesh përfundojnë në lidhje me individë që ndajnë mosbesimin e tyre edhe kur ata individë promovojnë ide jashtëzakonisht destruktive dhe joreale.
Cilat janë mitet më të mëdha rreth cinizmit?
Cinizmi trajtohet si i zgjuar nga shoqëria, kur në fakt është mjaft naiv. Njerëzit mendojnë, “Po, cinizmi ndihet keq, por është çmimi i të qenit të drejtë.” Në fakt, cinikët shpesh i bëjnë gjërat gabim. Nëse u prezantoni njerëzve një histori për një cinik dhe një jocinik, 70% do të besojnë se personi cinik është më i zgjuar dhe 85% do të besojnë se ai person është më i aftë të dallojë gënjeshtrën. Asnjëri nga besimet nuk është i saktë; cinikët shënojnë më pak performancë se jo-cinikët në detyrat që matin aftësinë njohëse, zgjidhjen e problemeve dhe aftësitë matematikore, madje edhe aftësinë për të nuhatur gënjeshtarët.
Një tjetër keqkuptim është se cinizmi është i sigurt. Disa njerëz i përgjigjen lëndimeve të së kaluarës me atë që unë e quaj “cinizëm para zhgënjimit”, duke kërkuar të shmangin ndjenjat e tradhtisë, ose neglizhencës duke mos llogaritur kurrë te askush. Kjo na izolon nga lidhja, bashkëpunimi, miqësia dhe dashuria. Gjërat që e bëjnë jetën të bukur kërkojnë që ne të përqafojmë cenueshmërinë dhe çiltërsinë. Tkurrja e jetës sonë për të shmangur besimin tek të tjerët është jashtëzakonisht e dëmshme për shëndetin tonë afatgjatë mendor, fizik dhe social.
As cinizmi nuk është moral. Por, kur humbasim shpresën, cinizmi zvarrit angazhimin qytetar. Cinikët kanë më pak gjasa të votojnë, të marrin pjesë në protesta, ose lëvizje sociale. Ndërkohë, zemërimi i drejtë për padrejtësinë është plotësisht i pajtueshëm me shpresën, e cila na lejon të njohim mundësitë dhe mund të na shtyjë të veprojmë.
Si ka ndihmuar hulumtimi në luftën tuaj personale me cinizmin?
Ka qenë frymëzuese të dëgjosh nga njerëz të përfshirë në lëvizjet shoqërore të cilët thjesht nuk kanë kohë për cinizëm, të cilin ata e shohin si thellësisht shkatërrues dhe kundërproduktiv. Aktivistët e rinj të klimës, për shembull, e quajnë cinizmin një luks për të cilin nuk kemi kohë, se problemi është shumë urgjent për të hequr dorë nga shpresa. Gjithashtu të dobishme janë studimet që zbulojnë se shumica prej nesh dëshirojnë një botë që është më paqësore, më egalitare dhe e qëndrueshme.
Nëse cinikët e kanë gabim, si duket mençuria e vërtetë?
Është një përzierje që unë e quaj skepticizëm shpresëdhënës. Pjesa e parë e mençurisë është të bësh pyetje si një shkencëtar, të jesh mjaft i guximshëm për të pranuar atë që nuk e di. Ndërsa cinizmi është mungesë besimi te njerëzit, skepticizmi është mungesë besimi në supozimet tona. Një cinik mendon si një avokat në prokurorinë kundër njerëzimit. Ata thonë: “Njerëzit janë të tmerrshëm dhe unë do të gjej prova për ta vërtetuar atë.” Kjo i shtyn cinikët të përqëndrohen në provat e dëmit dhe korrupsionit, ndërkohë që hedhin poshtë provat e mirësisë. Një skeptik nuk fillon me një përgjigje, por me pyetje. Skepticizmi kërkon që ne të jemi të përulur, mjaft të guximshëm për të përballuar pasigurinë dhe të hapur për të rishikuar disa nga besimet tona më të thella dhe më të çmuara për njerëzit dhe botën.
Cilat praktika mund të ushqejnë skeptikun tek ne, ndërkohë që ia ndërpresin karburantin cinikut?
Hapi i parë është të çmësoni cinizmin. Ne të gjithë jemi kryesisht të njëanshëm për të parë më të keqen te njerëzit në botë dhe të ardhmen. Ky cilësim i paracaktuar ndoshta na ndihmoi të mbijetojmë evolucionarisht, por kjo nuk do të thotë se po na ndihmon akoma. Ne jemi të programuar për paragjykime racore dhe madje nuk i pëlqejmë njerëzit më shumë kur jemi të uritur sesa kur jemi të ngopur. Këto janë instinktet natyrore, por ne nuk kënaqemi me to. Ne përpiqemi të rritemi përtej tyre. Thjesht të mësoj shkencën e cinizmit dhe ta rrëzoj atë nga froni në mendjen time, më ka ndihmuar të kap dhe të vë në dyshim impulset e mia, duke e diagnostikuar cinizmin kur ai lind jo si mençuri, por një grup paragjykimesh. Nëse e gjej veten duke dyshuar për dikë që sapo kam takuar, i kujtoj vetes se ne jemi të programuar t’u kushtojmë më shumë vëmendje kërcënimeve, sesa informacioneve pozitive. Pastaj kërkoj prova. Kur nuk gjej asnjë që të mbështesë dyshimet e mia, e zëvendësoj cinizmin me skepticizmin. “A mund të mbledh të dhëna më të mira? Çfarë dëshmie do të më duheshin për të mësuar më shumë rreth këtij personi?” Këtë e quaj cinizëm të verifikimit të fakteve.
Lexo edhe: A na bën nostalgjia të besojmë se muzika në kohën e rinisë ishte më e mirë?
Përhapja e thashethemeve pozitive është një tjetër praktikë që unë rekomandoj. Në laboratorin tim, ne zbuluam se njerëzit bëjnë thashetheme tre herë më shpesh për individë që janë egoistë sesa për ata që janë bujarë. Provat sugjerojnë se përhapja e mendimeve pozitive në vend të kësaj do të sjellë përfitime për ne dhe ata përreth nesh. Një detyrë e tryezës së darkës që mund të na ndihmojë të heqim negativitetin është të ndajmë një histori të një gjëje të mirë që pamë. Ne të gjithë jemi dëshmitarë të kaq shumë akteve të bukurisë njerëzore çdo ditë. Tërheqja e vëmendjes ndaj tyre na ndihmon të hapim mendjen dhe të mësojmë ta vërejmë botën në një mënyrë më të ekuilibruar.
Çfarë na tregojnë të dhënat për mirësinë njerëzore?
Të dhënat na tregojnë se është kudo. Si shkencëtar, nuk jam këtu për të thënë se ka më shumë të mira se të këqija në njerëzim; këto janë pyetje teologjike dhe filozofike. Por, mund të them se njerëzit janë më të besueshëm, më miqësorë, më mendjehapur dhe më bujarë nga sa parashikojmë, se ne e nënvlerësojmë njëri-tjetrin sistematikisht në dhjetëra mënyra të ndryshme. Cinizmi shpesh zbret në mosnjohjen e njëri-tjetrit aq mirë sa për të dëshmuar realitetin se njerëzit në mënyrë rutinore i kalojnë pritshmëritë tona. Për të luftuar cinizmin, ne duhet të afrohemi më shumë me njëri-tjetrin, të ndalojmë refuzimin e kontakteve shoqërore. Sa më shumë që afrohemi, aq më shumë shohim bukurinë që është thelbësore për atë që jemi.
Që nga viti 2015 nxisim shpirtin sipërmarrës, inovacionin dhe rritjen personale duke ndikuar në zhvillimin e një mjedisi motivues dhe pozitiv tek lexuesit tanë. Kjo punë që e bëjmë me shumë dashuri nuk ka të paguar. Ne jemi platforma e vetme e cila promovon modelin pozitiv të sipërmarrjes së lirë. Përmes kësaj platforme mbështesim edukimin gjatë gjithë jetës si mjet për zhvillimin personal dhe profesional të brezave. Kontributi juaj do të na ndihmojë në vazhdimin e këtij misioni në gjithë trevat shqipfolëse.
Mund të kontribuoni KETU. Falemnderit.
