Nga Patricia Cohen
Për Kormotech dhe 1300 punonjësit e saj, pushtimi i Rusisë prishi gjithçka. Pas vendimmarrjes së shkathët dhe fatit të mirë, shitjet janë rritur, duke i siguruar Ukrainës të ardhurat tatimore shumë të nevojshme.
Mbi një vit më parë, prodhuesi ukrainas i ushqimit për kafshët shtëpiake Kormotech kishte përfunduar mbledhjen e tij vjetore. Humori ishte i gjallë. Biznesi po lulëzonte, fabrika funksiononte 24/7 dhe shitjet parashikoheshin të rriteshin me dy shifra. “Ne kishim një buxhet shumë të mirë”, kujtoi pothuajse me ëndërr Rostyslav Vovk, shefi ekzekutiv dhe themeluesi i kompanisë.
Të nesërmen në mëngjes, u dëgjuan sirenat e ajrit.
Rusia kishte pushtuar. Z. Vovk thirri menaxherët e tij të lartë për t’u takuar në një hotel aty pranë, duke shmangur selinë me dritare të kompanisë në katin e shtatë në Lviv. Ata kishin një plan për atë që ishte konsideruar si një rrezik shumë i pamundur – agresioni rus – por shpejt u rezultoi krejtësisht i papërshtatshëm.
“Ne nuk ishim gati,” tha z. Vovk. Ai e mbylli uzinën. Lëndët e para nuk mund të hynin në vend dhe dërgesat e drejtuara jashtë nuk mund të kalonin kufinjtë. Stafi nga pjesa lindore e rrethuar e vendit, duhej të evakuohej. Punonjësit po i bashkoheshin ushtrisë dhe tregu më i madh i eksportit të kompanisë, Bjellorusia, ishte një aleat i ngushtë i presidentit rus.
“Ne do të merrnim vendime,” tha z. Vovk për atë javë të parë pas pushtimit, “dhe pastaj mëngjesin tjetër, do të ndryshonim të gjithë informacionin.”
Ashtu si drejtuesit në dhjetëra mijëra kompani në të gjithë Ukrainën, z. Vovk dhe ekipi i tij u përballën papritur me një përgjegjësi të re dhe hutuese: mbajtjen e një biznesi në kaos dhe rrezikun e luftës.
Për shumë njerëz, detyra ka rezultuar e pamundur. Para luftës, sektori privat i Ukrainës, duke përfshirë industritë e saj të mëdha të çelikut dhe bujqësisë, përbënin 70% të prodhimit të brendshëm bruto të vendit, tha Elena Voloshina, drejtuese e Korporatës Financiare Ndërkombëtare në Ukrainë. 83% e bizneseve përjetuan humbje nga lufta, tha ajo. 40% pësuan dëme të drejtpërdrejta, si një fabrikë apo dyqan i shkatërruar nga një raketë, ndërsa 25 % ishin në atë që tani është territor i pushtuar.
Vitin e kaluar, prodhimi i përgjithshëm i Ukrainës ra me gati një të tretën, duke shkatërruar ekonominë e vendit dhe duke penguar aftësinë e saj për të luftuar forcat ruse.
një biznes familjar me 1300 punonjës në mbarë botën, nuk prodhon armë apo drone. Ai nuk është i përfshirë në furnizimin me energji elektrike, transport ose ujë të freskët të nevojshëm për qytetet e shkatërruara. Por, punëson njerëz, prodhon të ardhura, fiton nga eksportet dhe kontribuon me të ardhura nga taksat që qeveria në Kiev ka dëshpërimisht nevojë për të paguar ushtarët, për të riparuar linjat e energjisë dhe për të blerë pajisje mjekësore.
Një vit më vonë, Z. Vovk dhe ekipi i tij drejtues kanë gjetur arsye për të festuar sërish. Z. Vovk ishte kthyer në zyrat e tij, duke u përgatitur për mbledhjen më të fundit vjetore me stafin e tij – dhe disa nga qentë e tyre, të cilët shpesh shërbejnë si testues të shijes së produktit. Pavarësisht gjasave, biznesi u rrit më shumë se sa pritej.
Kjo ndodhi pasi fabrika e kompanisë ishte jashtë Lviv, në pjesën më perëndimore të vendit, pranë kufirit polak, një nga pjesët më të sigurta të Ukrainës. Dy fabrikat në Prylbychi ishin në gjendje të rihapeshin në më pak se dy javë pas fillimit të luftës.
Një vendim i mëparshëm, për të krijuar një fabrikë shtesë në Lituani, e cila u hap në vitin 2020 dhe funksiononte gjatë gjithë kohës, doli të ishte një ndihmë. Ajo mund të vazhdojë pa probleme të prodhojë dhe të shpërndajë tonelata të markave të Kormotech Club 4 Paws, Optimeal, Miau dhe Gav.
Pasi nisën strehimin, z. Vovk dhe menaxherët e tij të lartë u riorganizuan. Kompania, e cila shet produktet e saj në 35 vende, duke përfshirë Shtetet e Bashkuara dhe Europën, kishte një hapësirë të vogël lëvizëse, sepse ato kishin krijuar praktika që eliminonin inventarin rezervë – një qasje e uljes së kostos që kishte penguar kaq shumë kompani në mbarë botën gjatë pandemisë. Kormotech ruante në mënyrë rutinore aksione në magazinat e saj – të paktën një muaj e gjysmë në Ukrainë, dy muaj në vende të tjera në Europë dhe dy e gjysëm në Shtetet e Bashkuara.
Megjithatë, zinxhiri i furnizimit të Kormotech u ndërpre. Para luftës, afërsisht gjysma e lëndëve të para, si mishi dhe mielli i pulës, vinin nga jashtë. Tani vonesat e kalimit kufitar dhe rritja e çmimeve të importit kishin nxitur një kërkim për prodhuesit vendas. Ai gjeti dy që nuk kishin prodhuar kurrë më parë ushqim për kafshë shtëpiake dhe i mësoi se çfarë të bënin.
Kateryna Kovaliuk, shefja e reputacionit të Kormotech, theksoi se standardet e ushqimit për kafshët shtëpiake shpesh mund të jenë më të rrepta se ushqimi i prodhuar për njerëzit. Gjatë një turneu të kohëve të fundit në fabrikën e Lviv, ajo mori disa copa në përmasat e qerpikëve, të copëtuara nga fijet e gjata në formë litari të ushqimit të freskëta për mace jashtë linjës së prodhimit.
“Provojeni,” nxiste ajo, përpara se të hidhte disa copa në gojë dhe të buzëqeshte. “Eshte mire. Ka shije si mish pa kripë.”
Siç doli, prodhuesit vendas, më pak se 40 milje nga uzina, ishin jo vetëm më të lirë, por as nuk duhej të paguheshin në valutë të huaj të çmuar. Në vend që të blejë 500 tonë ushqim nga jashtë, kompania tani blen 100 tonë.
Kormotech rriti blerjen e saj të drithërave dhe misrit ukrainas gjithashtu. Lufta dhe bllokada ruse shkaktuan një rënie drastike të eksporteve të drithërave, rritje të çmimeve të ushqimeve dhe një krizë globale urie. Por kjo do të thoshte gjithashtu që bizneset vendase si Kormotech mund të blinin me një zbritje.
Prodhimi i produktit ishte një pengesë; marrja e tij jashtë vendit ishte një tjetër. Në një kohë kur Ukraina i ka ndaluar burrat nën 60 vjeç të largohen nga vendi, Ministria e Tregtisë dha përjashtime për shoferët e dërgesave.
Por, pritja në kufij mund të zgjasë nga disa ditë në disa javë. Dhe me portet detare, kryesisht të bllokuara, eksportimi mbeti një problem i shtrenjtë dhe i ndërlikuar.
“Askush nuk e dinte se ku të shkonte apo si,” tha z. Vovk. Kamioni i parë i dërguar në Azerbajxhan, tha ai, kushtonte më shumë se 8,000 dollarë – para luftës, ishte afërsisht 2,000 dollarë.
Kërkesa e brendshme për produktet e saj mbeti e qëndrueshme, por gjetja e tregjeve të reja të eksportit ishte një sfidë tjetër. Bjellorusia, e cila ka lejuar Rusinë të organizojë sulme nga brenda kufirit të saj, përfaqësonte 25% eksportit të Kormotech. Ekipi menaxhues vendosi të tërhiqej, por duhej të zëvendësonte këta klientë.
Zinxhirët e supermarketeve, veçanërisht në vendet baltike dhe Poloni, ishin të etur të ndërhynin dhe të zëvendësonin mallrat e prodhuara ruse me ato ukrainase.
“Për herë të parë në jetën time, “Made in Ukraine” ishte një premium”, tha zoti Vovk. Më parë, kur kompania u shfaq në ekspozitat ndërkombëtare të furnizimit me kafshë, tha ai duke qeshur, njerëzit ishin aq të panjohur me produktet e vendit, ata pyesnin nëse shkronjat “u” dhe “k” i referoheshin “MB”, për Mbretërinë e Bashkuar.
Megjithatë, vullneti i mirë zgjatet vetëm deri tani. Blerësit donin garanci se produktet e Kormotech do të vazhdonin të mbërrinin. Kështu, kompania dha garanci, duke ngritur një magazinë në Poloni me rezerva të 650 produkteve të saj të ndryshme, duke transferuar një pjesë të prodhimit në objektet në Gjermani dhe Poloni dhe duke hartuar plane të fundit për të lëvizur prodhimin jashtë Ukraine.
Rritja e madhe në tregjet europiane dhe amerikane do të thotë që shitjet e kompanisë pritet të rriten në 155 milionë dollarë këtë vit nga 124 milionë dollarë. Pengesa kryesore për zgjerim të mëtejshëm është kapaciteti.
Kormotech anuloi planet për një fabrikë të re 92 milionë euro për shkak të pasigurisë dhe vështirësisë në marrjen e financimit. Por ajo investoi 5 milionë euro (5.34 milionë dollarë) në fabrikën e Prylbychi dhe 7 milionë euro (7.5 milionë dollarë) në Lituani.
Sigurisht, shumë biznese nuk kanë qenë aq të suksesshme sa Kormotech, qoftë për shkak se objektet e tyre u dëmtuan ose kërkesa për produktet e tyre u zvogëlua, kur njerëzit u larguan nga vendi, si dhe nga inflacioni i egër dhe të ardhurat e tkurra. Z. Vovk tha se eksodi i miliona nënave dhe fëmijëve e prishi biznesin e prodhimit të pelenave të një miku.
Një raport i ri nga Dhoma Amerikane e Tregtisë në Ukrainë dhe McKinsey & Company zbuloi se vetëm 15% e kompanive u rritën vitin e kaluar, ndërsa gati gjysma panë një rënie në shitje.
Të tjerë janë përshtatur duke u zhvendosur në vende si Lviv, ose duke ndryshuar prodhimin e tyre për të plotësuar kërkesat e reja të kohës së luftës, si rrobaqepësitë e të brendshmeve që kanë kaluar në qepjen e veshjeve të ushtrisë. Sektori i madh dhe i lëvizshëm i teknologjisë së informacionit në Ukrainë ka mbetur gjithashtu i fortë.
Bizneset janë ende duke luftuar për t’u përshtatur. Sulmet ruse në rrjetet elektrike të Ukrainës e detyruan Kormotech të blinte dy gjeneratorë me 150,000 euro secila, versione të mëdha të njësive, ndërsa njësitë e vogla zhurmojnë jashtë pothuajse çdo dyqani dhe kafeneje në rrugët e Lviv.
Tani, rusët po shtojnë sulmet me raketa. Në javën e fundit, alarmet për sulm ajror bënë që 200 punëtorë të uzinës të kalonin më shumë se 12orë në një zonë magazinimi të ngjashëm me tunelin rreth tre hapa të gjerë, që dyfishohet si një strehë për bomba.
Vira Protsyk, e cila normalisht do të paketonte kuti, u ul në një nga stolat prej druri pranë murit 100 metra të gjatë. “Është pak e mërzitshme,” tha ajo për pushimet e detyruara. Ky ishte alarmi i dytë i ditës. “Nuk doja të shkoja në strehimore. Preferoj të punoj.”
New York Times
Që nga viti 2015 nxisim shpirtin sipërmarrës, inovacionin dhe rritjen personale duke ndikuar në zhvillimin e një mjedisi motivues dhe pozitiv tek lexuesit tanë. Kjo punë që e bëjmë me shumë dashuri nuk ka të paguar. Ne jemi platforma e vetme e cila promovon modelin pozitiv të sipërmarrjes së lirë. Përmes kësaj platforme mbështesim edukimin gjatë gjithë jetës si mjet për zhvillimin personal dhe profesional të brezave. Kontributi juaj do të na ndihmojë në vazhdimin e këtij misioni në gjithë trevat shqipfolëse.
Mund të kontribuoni KETU. Falemnderit.
