“Gjenerata Z nuk po e shkatërron shqipen, ajo po e evoluon”, Alda Bardhyli për sfidat e gjuhës së shkruar

Në një periudhë ku emoji-t flasin më shumë se fjalët dhe ku “LOL” zëvendëson “qesha me të madhe”, Business Magazine zhvilloi një intervistë ekskluzive me Alda Bardhylin, Drejtore e Qendrës Kombëtare të Librit dhe Leximit, për të kuptuar më thellë se si po ndryshon mënyra e të shkruarit te Gjenerata Z. Mes ndikimit të rrjeteve sociale, globalizimit dhe zhvillimit teknologjik, gjuha shqipe po përjeton një transformim të shpejtë dhe kompleks. Por a është ky një rrezik për standardin apo thjesht një evolucion i natyrshëm i saj? Alda Bardhyli ndan me ne një panoramë të qartë, duke nxjerrë në pah sfidat, mundësitë dhe rrugët për të ruajtur ekuilibrin mes kreativitetit të të rinjve dhe qëndrueshmërisë së gjuhës sonë.

Lexo gjithashtu: Gen Z: Gjenerata kundër punës apo e ardhmja e sipërmarrjes?

Si e vlerësoni mënyrën e të shkruarit të Gjeneratës Z? A po largohen nga norma gjuhësore?

Gjenerata Z ka një mënyrë të veçantë të komunikimit që shpesh ndryshon nga norma tradicionale e gjuhës shqipe. Përdorimi i shprehjeve të shpejta dhe joformale, si dhe ndikimi i gjuhëve të tjera përmes mediave sociale, ndihmon në krijimin e një stili më të lirshëm dhe të drejtpërdrejtë. Kjo ndikon më shpesh në gjuhën e shkruar, ku mund të ketë largim nga format tradicionale gramatikore, por gjithsesi, është pjesë e zhvillimit të gjuhës dhe të adaptimit të saj në kohën moderne.

 Cilat janë faktorët kryesorë që po ndikojnë në këto ndryshime, rrjetet sociale, globalizimi apo një faktor i tretë?

Faktorët kryesorë janë padyshim rrjetet sociale dhe globalizimi. Rrjetet sociale lejojnë një komunikim të shpejtë dhe të drejtpërdrejtë, duke favorizuar përdorimin e shprehjeve të shkurtra, anglizismave dhe emoji-ve. Globalizimi gjithashtu ka sjellë ndikime të shumta nga gjuhë të tjera, kryesisht nga anglishtja, që ka krijuar një lëvizje të madhe të fjalëve dhe shprehjeve në gjuhën shqipe. Ndërsa një faktor i tretë mund të jetë zhvillimi i teknologjisë dhe aplikacioneve që stimulojnë komunikimin në mënyrë të thjeshtuar dhe më pak formale.

A janë këto ndryshime një evolucion i natyrshëm i gjuhës apo një rrezik për standardin?

Këto ndryshime mund të konsiderohen si një evolucion i natyrshëm i gjuhës, sepse çdo gjuhë pëson ndryshime dhe evoluon me kalimin e kohës, duke u përshtatur me nevojat dhe kushtet e shoqërisë. Megjithatë, ka mundësi që një pjesë e këtyre ndryshimeve të ndikojë në gjuhën standarde dhe ta bëjë më të vështirë ruajtjen e tij. Mënyra se si përdoret gjuha në media dhe në komunikimet e përditshme mund të krijojë sfida për të ruajtur balancën mes inovacionit dhe ruajtjes së rregullave gramatikore.

Lexo gjithashtu: Gjenerata Z, po braktis punën apo po refuzon lidershipin e vjetruar?

 Si mund të ruhet ekuilibri mes kreativitetit të të rinjve dhe shqipes standarde?

Ekuilibri mund të ruhet duke promovuar përdorimin e gjuhës shqipe në mënyrë kreative dhe të shprehjes individuale, pa humbur lidhjen me rregullat gramatikore dhe stilin e gjuhës standarde. Mësimi i gjuhës duhet të jetë fleksibël, duke i dhënë hapësirë të rinjve të shprehin kreativitetin e tyre, por duke i mësuar edhe rëndësinë e përdorimit të gjuhës standarde për komunikim më të qartë dhe më të efektshëm, veçanërisht në kontekste formale dhe profesioniste.

Cili është ndikimi i rrjeteve sociale në gjuhë e si mund ta mbrojmë shqipen?

Rrjetet sociale kanë një ndikim të madh në mënyrën se si komunikojmë dhe përdorim gjuhën. Ato jo vetëm që kanë shpejtuar komunikimin, por edhe kanë ndikuar në strukturën, stilin dhe fjalorin e përdorur, sidomos te të rinjtë. Ja disa nga efektet kryesore:

Përdorimi i shkurtimeve dhe fjalëve të huazuara

Në platforma si Instagram, TikTok, Facebook dhe WhatsApp, njerëzit preferojnë komunikimin e shpejtë dhe efikas, gjë që ka sjellë përdorimin e shumë shkurtimeve si: “Ok” në vend të “Në rregull” “LOL” (laugh out loud) në vend të “Qesha me të madhe” “BRB” (be right back) në vend të “Kthehem shpejt” Këto shprehje po bëhen pjesë e përditshmërisë dhe po e ndryshojnë mënyrën e komunikimit.

Ndikimi i anglishtes dhe globalizimi gjuhësor

Rrjetet sociale janë kryesisht në gjuhën angleze dhe kjo ka bërë që shumë fjalë të përvetësohen nga të rinjtë pa u përkthyer. Termat si followers, story, post, live, like, dislike, influencer janë përdorime të zakonshme në gjuhën shqipe, edhe pse ekzistojnë fjalë shqip për to.

Ndryshimi i drejtshkrimit dhe gramatikës

Në bisedat e përditshme në rrjete sociale, drejtshkrimi shpesh neglizhohet. Përdorimi i gabuar i gërmave, mungesa e shenjave të pikësimit dhe thjeshtimi i strukturave gramatikore po bëhen gjithnjë e më të zakonshme. Për shembull, në vend të “Si je?” mund të shkruhet “Si jee” ose “Si jee?”.

Lirimi i normave të komunikimit.

Rrjetet sociale kanë sjellë një stil të ri komunikimi, ku normat tradicionale të sjelljes dhe formalitetit janë zbutur. Të rinjtë përdorin një gjuhë më të lirshme, me shprehje humoristike dhe ironike, gjë që ndikon edhe në mënyrën se si e përdorin gjuhën në jetën e përditshme.

Emocionet dhe simbolika vizuale

Përdorimi i emoji-ve dhe gif-eve ka zëvendësuar shpeshherë fjalët. Për shembull, një zemër ose një fytyrë e buzëqeshur mund të shprehë një ndjenjë pa pasur nevojë për fjalë. Kjo ka bërë që komunikimi në rrjetet sociale të jetë më vizual dhe më i shpejtë, por mund të ndikojë në varfërimin e fjalorit në komunikimin formal.

A është ky një rrezik apo një evolucion i natyrshëm?

Ndikimi i rrjeteve sociale në gjuhë është i dyanshëm:

Pozitiv: Mundëson shprehjen më kreative, pasuron gjuhën me terma të rinj dhe e bën komunikimin më të shpejtë dhe të përshtatshëm për epokën digjitale.

Negativ: Mund të çojë në humbjen e standardit të gjuhës, në varfërimin e fjalorit dhe në humbjen e aftësisë për të shkruar në mënyrë të rregullt. Për të ruajtur një ekuilibër, është e rëndësishme të ndërgjegjësojmë të rinjtë për rëndësinë e përdorimit korrekt të gjuhës shqipe, veçanërisht në kontekste akademike dhe profesionale.

Lexo gjithashtu: Profili financiar i Gen Z dhe trendi i pagesave me kartat financiare

Për të rinjtë që duan të përmirësojnë gjuhën shqipe, do të sugjeroja disa autorë shqiptarë që kanë një stil të pasur, të pastër dhe ndikues në gjuhën shqipe. Ja disa prej tyre dhe arsyet pse vlejnë për t’u lexuar:

1. Ismail Kadare

Pse ta lexojnë? Kadare është një nga autorët më të mëdhenj shqiptarë dhe ka një stil të fuqishëm, të pasur me metafora, figura letrare dhe një përdorim të shkëlqyer të gjuhës shqipe. Çfarë të lexojnë? Kronikë në gur, Pallati i Ëndrrave, Gjenerali i ushtrisë së vdekur.

2. Dritëro Agolli

Pse ta lexojnë? Gjuha e tij është e thjeshtë, e pastër dhe afër mënyrës së të folurit të përditshëm. Ai shkruan për jetën e njerëzve të zakonshëm me një stil të natyrshëm dhe të ngrohtë. Çfarë të lexojnë? Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo, Njeriu me top, Koha e kometës.

3. Migjeni (Millosh Gjergj Nikolla)

Pse ta lexojnë? Poezia dhe proza e Migjenit përmbajnë një gjuhë të fuqishme dhe të ngjeshur emocionalisht. Ai e përdor shqipen me forcë dhe mesazhe sociale të forta. Çfarë të lexojnë? Vargjet e lira, Novelat e qytetit të veriut.

4. Fan Noli

Pse ta lexojnë? Noli ka një gjuhë të pasur, të pastër dhe shumë të saktë. Ai ishte mjeshtër i shqipes letrare dhe një stilist i shkëlqyer. Çfarë të lexojnë? Autobiografia e Fan Nolit, përkthimet e tij si Don Kishoti, Hamleti, Rubairat e Omar Khajamit.

5. Lasgush Poradeci

Pse ta lexojnë? Sepse ka një gjuhë poetike të pasur, me ritëm dhe harmoni të shkëlqyer. Poezitë e tij janë një model për të kuptuar bukurinë e shqipes. Çfarë të lexojnë? Vallja e yjeve, Mbi liqen, Poradeci.

6. Mitrush Kuteli

Pse ta lexojnë? Kuteli është një mjeshtër i tregimit të shkurtër dhe përdor një shqipe të pasur me frazeologji dhe ndjeshmëri popullore. Çfarë të lexojnë? Tregime të moçme shqiptare, Netë shqiptare, E madhe është gjëma e mëkatit.

7. Petro Marko

Pse ta lexojnë? Ai sjell një gjuhë të thjeshtë, të rrjedhshme dhe të gjallë. Përdor fraza të qarta dhe një stil modern. Çfarë të lexojnë? Hasta la vista, Qyteti i fundit, Një natë dhe dy agime.

Leximi i këtyre autorëve jo vetëm që ndihmon të rinjtë të përmirësojnë gjuhën shqipe, por gjithashtu i ndihmon të kuptojnë më mirë historinë, kulturën dhe ndjeshmërinë e shoqërisë shqiptare. Secili nga këta shkrimtarë ka një stil unik dhe një kontribut të rëndësishëm në pasurimin e shqipes letrare.

Çfarë mund të bëhet për të nxitur të rinjtë të shkruajnë më saktë në gjuhën shqipe?

Për të nxitur të rinjtë të shkruajnë më saktë, është e rëndësishme të krijohen mundësi për t’i përfshirë ata në aktivitete edukative që fokusohen në zhvillimin e aftësive të shkrimit. Mësuesit mund të përdorin metoda moderne të mësimdhënies që përfshijnë përdorimin e teknologjisë dhe aplikacioneve për të bërë mësimin më tërheqës. Gjithashtu, është e rëndësishme të promovohen modele pozitive të shkrimit, si shkrimtarë dhe autorë që përdorin gjuhën shqipe në mënyrë të saktë dhe kreative. Nxitja e pjesëmarrjes në aktivitete shkrimi dhe konkursi mund të stimulojë përdorimin e gjuhës në mënyrë më të saktë.

Cili eshte aspekti social dhe demografik i këtij procesi?

Aspekti social demografik ka një ndikim të madh në ndryshimet e gjuhës, veçanërisht në kontekstin e Gjeneratës Z dhe përdorimit të gjuhës shqipe. Ja disa aspekte kryesore: Ndikimi i grupeve sociale dhe kulturave të ndryshme Në një shoqëri gjithnjë e më të globalizuar, ndërveprimet mes grupeve sociale dhe etnikëve të ndryshëm janë bërë të shpeshta, duke sjellë një shkëmbim të madh kulturor dhe gjuhësor. Globalizimi ka bërë që të rinjtë të ndjehen më afër kulturave të tjera, përfshirë përdorimin e gjuhëve.

Lexo gjithashtu: Gen Z po heq dorë nga aplikacionet e takimeve për të takuar njerëz në jetën reale. Këtu janë 4 këshillat kryesore

Ndërkohë që Gjenerata Z shkruan ndryshe, mendon ndryshe dhe komunikon me ritme që sfidojnë çdo normë të së kaluarës, mbetet përgjegjësi kolektive të ndërtojmë ura midis brezave. Alda Bardhyli e sheh këtë si një moment kritik për të mos e demonizuar ndryshimin, por për ta kuptuar dhe orientuar atë. “Ruajtja e gjuhës standarde nuk do të thotë ndalim i kreativitetit, por përfshirje e tij në një kornizë të shëndetshme”, thotë ajo. Në fund të ditës, shqipja nuk ka nevojë të mbrohet nga të rinjtë, por të kultivohet me ta.