Takimi i këtij viti i Forumit Ekonomik Botëror në Davos, ku pjesëmarrësit do të trajtojnë temën “Bashkëpunimi për Epokën Inteligjente”, vjen në një moment kritik për planetin. Ekosistemet po përballen me presionin e ndryshimeve klimatike dhe ciklet e ndërlidhura që mbajnë ekuilibrin e burimeve ujore, lagështinë e tokës, shëndetin e oqeaneve dhe rritjen e bimëve po dalin jashtë kontrollit me një ritëm alarmant.
Të paktën 420 milionë hektarë pyje janë zhdukur globalisht për shkak të shpyllëzimit që nga viti 1990, duke shkaktuar përshpejtimin e humbjes së biodiversitetit dhe duke ushqyer paqëndrueshmërinë klimatike. Burimet e ujërave të ëmbla janë reduktuar aq shumë – për shkak të rritjes së temperaturave, keqmenaxhimit të ujërave nëntokësore, depërtimit të ujërave të kripura, ndotjes, degradimit të tokës dhe rritjes së densitetit të popullsisë – saqë parashikohet që kërkesa të tejkalojë furnizimin me 40% deri në vitin 2030. Popullatat e faunës së egër në habitatet e ujërave të ëmbla kanë rënë me 85% midis viteve 1970 dhe 2020.
Paradoksi është se ne vazhdojmë të degradojmë sistemet që mbështesin jetën në Tokë, pavarësisht se dimë më shumë se kurrë për brishtësinë e tyre. Në kërkim të zgjidhjeve, shpesh i drejtohemi teknologjisë – veçanërisht inteligjencës artificiale – si një panace. Por inteligjenca artificiale nuk mund ta shpëtojë planetin e vetme. Përkundrazi, ne duhet të sigurojmë që ajo të plotësojë, dhe jo të zëvendësojë, aftësitë njerëzore për të realizuar potencialin e saj të plotë.
Modelet e inteligjencës artificiale mund të identifikojnë modele, por ato shpesh përdorin të dhëna të paplota ose të njëanshme dhe, si rrjedhojë, u mungon konteksti i rëndësishëm. Këtu hyn në lojë “inteligjenca e shtuar”. Inteligjenca e shtuar kombinon algoritme të fuqishme me njohuritë njerëzore dhe përvojën jetësore për të siguruar që këto mjete të avancuara të marrin parasysh konsideratat kulturore, ekonomike dhe ekologjike.
Për shembull, komunitetet indigjene kanë mësuar të menaxhojnë burimet në mënyrë të qëndrueshme duke ndjekur ciklet e natyrës dhe duke vëzhguar mjedisin për shekuj me radhë. Ky ekspertizë mund të ndihmojë në zbulimin e trendeve të holla që të dhënat nuk arrijnë t’i kapin, duke siguruar që teknologjia t’i shërbejë nevojave reale. Përdorimi i njohurive indigjene dhe të dhënave shkencore ka ofruar një pasqyrë më të saktë të popullatave të arinjve polarë në Territoret Veriperëndimore të Kanadasë, ndërsa një model i udhëhequr nga inteligjenca artificiale që përfshinte këtë njohuri tradicionale ka ndihmuar komunitetet inuit në Arktik të identifikojnë zona të reja peshkimi në mes të kushteve të ndryshuara klimatike.
Lexo edhe: Fitimet e Big Brother në Europë, ja ku renditet Shqipëria dhe Kosova!
Por popullatat indigjene nuk janë të vetmet me njohuri të vlefshme. Komunitetet lokale dhe aktorët e sektorit privat, nga fermerët e vegjël deri te korporatat shumëkombëshe, mbledhin të dhëna specifike për vendin kur përballen me thatësira, adoptojnë praktika të bujqësisë rigjeneruese, investojnë në projekte të biodiversitetit dhe dekarbonizojnë zinxhirët e tyre të furnizimit. Shkëmbimi i këtyre njohurive, të cilat pasqyrojnë traditat kulturore dhe realitetet ekonomike dhe janë të pasuruara nga gjykimi njerëzor, forcon të dhënat mbi të cilat mbështeten modelet e inteligjencës artificiale. Njerëzit dhe makinat mësojnë nga njëri-tjetri, duke krijuar një cikël reagimi që çon në zgjidhje më efektive.
Hapja më e madhe nxit besimin, i cili nga ana tjetër përshpejton adoptimin dhe përmirësimin e mjeteve të inteligjencës artificiale. Së shpejti, gatishmëria për të ndarë të dhëna, njohuri dhe inovacione do të shihet si një shenjë e lidershipit dhe prestigjit, në vend se si një rrezik. Ata që promovojnë ndarjen e të dhënave do të lehtësojnë përparimin kolektiv, duke demonstruar bashkëpunimin dhe urtësinë e nevojshme për të na udhëhequr drejt një planeti të sigurt dhe të shëndetshëm.
Inteligjenca e shtuar duhet të jetë në zemër të strategjive globale për ruajtjen e biodiversitetit dhe zbutjen e ndryshimeve klimatike dhe adaptimit. Politikëbërësit mund të ndërmarrin hapa për të lidhur hendekun midis inovatorëve dixhitalë dhe kujdestarëve lokalë të mjedisit. Bizneset mund të përshtatin investimet e tyre me qëllime pozitive për natyrën dhe të ndajnë çdo njohuri të fituar. Inovatorët mund të krijojnë mjete të aksesueshme që marrin parasysh kontekste kulturore dhe input nga komunitetet – duke i kthyer ndërhyrjet nga lart-poshtë në përpjekje të shkathta, reaguese dhe bashkëpunuese.
Kur liderët politikë dhe ekzekutivët mblidhen në Davos, ata duhet të pranojnë se teknologjia nuk është një zgjidhje e plotë për ndryshimet klimatike dhe humbjen e biodiversitetit. Pa udhëheqjen njerëzore – të mbështetur nga aftësia jonë për empati, kuptim kulturor dhe arsyetim etik – do të jetë e pamundur të çlirojmë potencialin e inteligjencës artificiale. Në Epokën Inteligjente, bashkimi i mjeteve të avancuara me përvojën jetësore do të na mundësojë të kapërcejmë mentalitetin zero-sum që kundërvë njerëzit ndaj makinave.
Yana Gevorgyan është Drejtore e Sekretariatit të Grupit për Vëzhgimet Tokësore.
Copyright: Project Syndicate, 2025.
www.project-syndicate.org
Që nga viti 2015 nxisim shpirtin sipërmarrës, inovacionin dhe rritjen personale duke ndikuar në zhvillimin e një mjedisi motivues dhe pozitiv tek lexuesit tanë. Kjo punë që e bëjmë me shumë dashuri nuk ka të paguar. Ne jemi platforma e vetme e cila promovon modelin pozitiv të sipërmarrjes së lirë. Përmes kësaj platforme mbështesim edukimin gjatë gjithë jetës si mjet për zhvillimin personal dhe profesional të brezave. Kontributi juaj do të na ndihmojë në vazhdimin e këtij misioni në gjithë trevat shqipfolëse.
Mund të kontribuoni KETU. Falemnderit.
