Vendosur midis Kinës dhe Indisë, dy vendet më të populluara në botë, lart në Himalaje, ndodhet Butani. I njohur si, Land of the Thunder Dragon, është një monarki budiste me 700,000 banorë që ka pasur vetëm transmetime të rregullta televizive që nga viti 1999.
Shumica e të huajve që kanë dëgjuar për Butanin dinë dy gjëra: vendi u ngarkon vizitorëve ndërkombëtarë një tarifë zhvillimi të qëndrueshëm 100 dollarë në ditë (taksa turistike), dhe se është vendlindja e Indeksit të Lumturisë Kombëtare Bruto. Ndërsa kjo mbretëri dikur e fshehur hapet gradualisht me botën, vetëm këto gjëra e bëjnë atë një destinacion intrigues udhëtimi, krahas tempujve historikë, shtigjeve të pambushura për ecje dhe ecje dhe peizazhe mahnitëse të Himalajeve.
Por, a është vërtet e lumtur? Dhe çfarë do të thotë kjo për njerëzit që jetojnë këtu? Qytetarët e saj kanë një sërë përgjigjesh.
“Gjëja e parë për të cilën të huajt flasin është lumturia kombëtare bruto që ne promovojmë në Butan. Mendoj se padyshim që të jetoj në Butan, për mua personalisht, është mjaft qetë dhe jam shumë i lumtur që jam këtu”, thotë KJ Temphel, themelues i grupit të ruajtjes Green Bhutan.
Raporti Botëror i Lumturisë, i publikuar çdo vit nga Universiteti i Oksfordit dhe Kombet e Bashkuara, i vendos vendet nordike Finlandën, Suedinë dhe Danimarkën në krye të renditjes së lumturisë. Lista rendit 143 kombe dhe territore në mbarë botën, por Butani nuk është një prej tyre.
“Butani është një vend budist. Spiritualiteti dhe feja kanë një efekt shumë të fortë. Me gjithë ato pajisje dhe televizorë njerëzit janë disi të hutuar nga kjo. Ata kanë tendencë të harrojnë të bëjnë lutjet e mëngjesit dhe të mbrëmjes. Ata janë në telefon duke parë TikToks”, shton ai.
Modernizimi është një term relativ në Butan. Thimpu është i vetmi kryeqytet botëror pa asnjë semafor, dhe dyqanet apo restorantet janë në pronësi dhe menaxhim lokal. Butani është destinacioni i rrallë botëror që nuk është plot me marka ndërkombëtare. Ndërsa ka disa poste të zinxhirëve luksoz të hoteleve Le Meridien dhe Aman. Sipërmarrësja Chokey Wangmo mendon se nuk ka gjasa që korporatat si McDonald’s dhe Starbucks të vijnë ndonjëherë në Butan, jo për shkak të politikave apo zakoneve lokale, por sepse nuk do të ishte një treg fitimprurës për ta.
Wangmo ka një vend në rreshtin e parë për mënyrën se si Butani po ndryshon. Gelephu, një qytet me rreth 10,000 banorë pranë kufirit të shtetit Darjeeling të Indisë, është zgjedhur si vendi për një “Qytet të ndërgjegjes” së re, një projekt i drejtuar nga mbreti i vendit, Gyalpo Jigme Khesar Namgyel Wangchuck. Duket e pamundur të imagjinohet Butani pa monarkun e pestë të vendit. Portrete të mbretit dhe familjes mbretërore, ai dhe mbretëresha Jetsun Pema me tre fëmijë të vegjël, janë pothuajse në çdo shtëpi dhe biznes në Butan, të shfaqur në mënyrën se si kombet e tjera mund të varin flamujt e tyre kombëtarë. Fotografitë e mbretit janë të kudondodhura në tempujt budistë të vendit, të vendosura krahas fotografive të lamave dhe të ngarkuara me oferta lulesh, frutash dhe ëmbëlsirash.
“Nëse shikoni shtëpitë e ndërmarrjeve private, të njerëzve të pasur në Butan, shtëpitë e tyre janë të mëdha dhe mjaft dekorative. Por, nëse shikoni shtëpitë e familjes mbretërore, ato janë shumë të vogla. Dhe kjo ka rëndësi. Si mendojnë ata për vendin dhe njerëzit, mendoj dhe unë. Nuk mendojnë për veten e tyre, por ata po mendojnë për njerëzit në vend”, thotë Temphel.
Indeksi i pasaportave Henley e rendit pasaportën e Butanit në vendin e 87-të më të fuqishëm në botë, me mbajtësit e saj në gjendje të aksesojnë 55 vende pa viza, një listë që nuk përfshin Shtetet e Bashkuara, Australinë apo Bashkimin Evropian. Qendra e vetme ndërkombëtare e aviacionit të Butanit, Paro International (PBH), është një nga zbritjet më të bukura të aeroportit në botë, por edhe një nga më sfiduesit logjistikisht. Të vendosur në një luginë midis dy maleve, vetëm aeroplanët më të vegjël mund të hyjnë dhe dalin të sigurt.
Wangmo, e cila i kaloi vitet e saj studentore në Indi përpara se të kthehej në Butan, ka mundur ta shohë atdheun e saj si nga këndvështrimi vendas ashtu edhe nga jashtë.
“Mënyra se si jetojmë është e vjetër tani. Ne duhet të mësojmë dhe të pranojmë mënyra të reja”, thotë ajo.
Ajo jep disa shembuj të kulturës së vendit të punës që mendon se e kanë bërë më të vështirë për pronarët e bizneseve: për shembull, ajo nuk mund të gjente një bankë në Butan që do ta lejonte të plotësonte dokumentet e llogarisë në internet në vend që të shkonte personalisht. Wangmo thotë se gjëra të tilla si planifikimi i takimeve, mesazhet jashtë zyrës dhe shërbimi i klientit në internet në përgjithësi nuk ekzistojnë në zyrat e Butanit. Shumica e punëve në Butan kërkojnë veshje tradicionale, një veshje një-copëshe e quajtur gho e shoqëruar me çorape deri tek gjuri për burrat dhe një set xhakete dhe fundesh me dy pjesë të quajtur cari për gratë, që të vishen gjatë punës, por disa do t’i ndërrojnë në xhinse dhe bluza në fundjavë.
Mendësia e Butanit është e përqendruar te komuniteti, ku të gjithë e njohin njëri-tjetrin dhe kujdesen për njëri-tjetrin. Është e zakonshme që fqinjët të ndalojnë të paftuar dhe që i gjithë fshati të vizitojë një foshnjë të re, ose të mirëpresë dikë që kthehet nga spitali. Për Wangmo, kjo ndjenjë e shpirtit të komunitetit ndonjëherë mund të jetë mbytëse. Ajo thotë se e ka të vështirë t’u thotë njerëzve se dëshiron të hajë darkë e vetme, ose se nuk dëshiron që të ftuarit të vijnë çdo ditë. Dhe pavarësisht sistemit falas të kujdesit shëndetësor publik të Butanit, ajo beson se një gjë kritike mungon, ndershmëria rreth shëndetit mendor.
Në Coffee Cat Café, të cilën ajo e zotëron dhe menaxhon në Gelephu, klientët inkurajohen të flasin për shëndetin e tyre mendor me njëri-tjetrin. Wangmo thotë se shumë njerëz arritën në një pikë thyerjeje gjatë pandemisë, pasi izolimi i detyruar i nxori ata nga rrjetet që njihnin aq mirë.
“Askush nuk po shoqërohej për shkak të çështjes Covid. Dhe më pas, sapo filluan të flisnin, e kuptuan se sa e rëndësishme ishte të flisnin për atë që po ndjenin. Shëndeti mendor, mendoj, është një luftë shumë, shumë personale”, thotë ajo.
Për Wangmo, e cila po trajnon stafin e restoranteve dhe kafeneve të saj për të pasur një mentalitet më të përqendruar te turistët, ndryshimi nuk ka ardhur mjaft shpejt.
“Vetëm sepse ne kemi veshur rroba të ndryshme dhe kemi të gjitha këto makina nga vende të tjera, nuk do të na çojë atje. Ndryshimi do të na godasë fort. Disa njerëz nuk janë të lumtur, disa njerëz janë të frikësuar, ata nuk e dinë se çfarë do të ndodhë, nëse mund t’i mbijetojnë. Por, kur kemi një besim, duhet ta bëjmë këtë, nuk ka asgjë që nuk mund të bëjmë”, thekson Wangmo.
Që nga viti 2015 nxisim shpirtin sipërmarrës, inovacionin dhe rritjen personale duke ndikuar në zhvillimin e një mjedisi motivues dhe pozitiv tek lexuesit tanë. Kjo punë që e bëjmë me shumë dashuri nuk ka të paguar. Ne jemi platforma e vetme e cila promovon modelin pozitiv të sipërmarrjes së lirë. Përmes kësaj platforme mbështesim edukimin gjatë gjithë jetës si mjet për zhvillimin personal dhe profesional të brezave. Kontributi juaj do të na ndihmojë në vazhdimin e këtij misioni në gjithë trevat shqipfolëse.
Mund të kontribuoni KETU. Falemnderit.
