Pse duhet lexuar “Vala që po vjen”?

Përshtypje rreth librit “Vala që po vjen” të Mustafa Suleyman, i vlerësuar si botimi më i mirë për Inteligjencën Artificiale që është shkruar vitet e fundit

Geron KAMBERI

Në një nga postimet e tij në Linkedin , autori i librit “Vala që po vjen”, Mustafa Suleyman ishte i gëzuar, por edhe mahnitur që Bill Gates e kishte rekomanduar librin e tij si një nga librat që duhet lexuar për vitin 2024.

Në këtë rast, leximi i këtij libri nuk është një mundësi ku përzihet kurioziteti me rekomandimin e një prej gjigandëve të teknologjisë, por një domosdoshmëri për të kuptuar “valën që po vjen” në fushën e inteligjencës artificiale dhe bioteknologjisë.

Libri “Vala që po vjen” është një gur më shumë në murin e librave që po lartësohet lidhur me zgjerimin e kësaj teknologjie dhe ndikimin që do të ketë në jetën e shoqërinë tonë. Në 300 faqet e këtij libri gjithsecili mund të lexojë e të kuptojë se inteligjenca artificiale dhe biologjia sintetike paraqiten si mundësi por edhe si kërcënim.

E veçanta e këtij libri është se ofron një këndvështrim dhe analizë mbi sfidat e inteligjencës artificiale nga një sipërmarrës që bashkëthemeloi një nga kompanitë e kësaj teknologjie si DeepMind në vitin 2010, përpara se ajo të blihej nga Google në 2014. Për Suleyman, revolucioni teknologjik i inteligjencës artificiale me modelet gjuhësore si ChatGPT është vetëm fillimi i një vale që ka filluar të ngrihet dhe po bëhet gati të “përmbytë” botën me shumë risi e rrugëzgjidhje të ndryshme si përshembull, aftësia e IA për të zbuluar ilaçe mrekullibërëse, diagnostikimi i sëmundjeve të rralla, organizimi dhe rregullimi i trafikut dhe menaxhimi i qyteteve inteligjente.

Megjithatë, në faqet e këtij libri, përtej mundësive, shfaqen rreziqet e sfidat sesi duhet të përballet kjo teknologji e re që mund të kapërcejë kufijtë e të paimagjinueshmes. Gazeta e mirënjohur britanike “The Guardian” bën një krahasim interesant mes këtij libri të Mustafa Suleyman për Inteligjencën Artificiale dhe telegramit 5000 fjalësh të 22 shkurtit 1946 të George Kennan, një diplomat amerikan i vendosur në Moskë, që paralajmëroi SHBA se duhet të miratonte një “politikë përmbajtje” në mënyrë që të parandalonin zgjerimin e ndikimit sovjetik në vendet.

Megjithëse, krahasimet në histori nuk janë gjithmonë të përshtatshme, në tërësi mesazhi i librit të Mustafa Suleyman përmban një thirrje që bota e teknologjisë të ecë në mënyrë të përmbajtur drejt zhvillimit të inteligjencës artificiale. Në njëfarë mënyre, shumë nga thirrjet e studiuesve e individëve që janë përfshirë në këtë fushatë ndërgjegjësimi e informimi mbi atë se çfarë përfaqëson inteligjenca artificiale për shoqërinë, tregun e punës, demokracinë u ngjajnë shkencëtarëve që u ndërgjegjësuan për efektet e reaksionit bërthamore dhe rrezikun që ajo të përdorej në të kundërt.

Por, ndryshe nga komunizmi dhe gara bërthamore gjatë Luftës së Ftohtë, Inteligjenca Artificia dhe zbatimet e saj në praktikë nuk po na detyrohen. Mustafa Suleyman pohon në librin e tij “Vala që po vjen” se ato po i pranojmë me dëshirë, sepse jo vetëm që premtojnë pasuri të paprecedentë, por edhe zgjidhje për problemet tona më të vështira; – ndryshimet klimatike, kanceri, ndoshta edhe vdekshmërinë.

Lexo edhe:BILL GATES – Pse ta lexojmë librin “Vala që vjen” të Mustafa Sulejman ?

Në libër problemi është se të njëjtat teknologji që na lejojnë të kurojmë një sëmundje mund të përdoren për të shkaktuar një të tillë, gjë që na tregon pjesën më sfiduese të librit. Suleyman vëren se çmimi i sekuencës gjenetike ka rënë, ndërsa aftësia për të modifikaur ADN-në me teknologji të tilla si Crispr është përmirësuar shumë. Së shpejti, çdokush do të jetë në gjendje të ngrejë një laborator gjenetik në garazhin e tij dhe tundimi për të manipuluar gjenomin njerëzor do të jetë i jashtëzakonshëm. Mes faqeve të librit, Suleyman na ofron parashikime apokalipitike se teknologjitë e Inteligjencës Artificiale dhe Inxhinierisë Gjenetike mund të bashkojnë forcat për t’u mundësuar individëve apo shteteve keqdashëse të shpikin viruse të rinj

Një virus i realizuar në këtë formë mund të shkaktojë më shumë se një miliardë vdekje brenda disa muajsh!

Parashikime të tilla ndoshta janë një arsye më shumë për të lexuar dhe informuar për rreziqet e teknologjisë, por shtetet janë shumë të varura nga përfitimet e tyre ekonomike dhe tashmë të gjitha shtetet kryesore si SHBA, Kina, India, Anglia dhe një pjesë e vendeve të BE-së kanë hyrë një “garë për të sfiduar” njëri-tjetrin në teknologjinë e inteligjencës artificiale dhe shifrat marramendëse prej miliarda dollarëshe e kanë shndërruar atë në një garë të vërtetë si dikur gara e armatimeve gjatë Luftës së Ftohtë. Ndoshta leximi i këtij libri do të na bëjë të mundur të kuptojmë arsyet e përthyerjeve të mëdha gjeopolitike të dekadës së dytë të shek XXI për burimet e mineraleve të rralla që garantojnë realizimin e paisjeve të tilla që funksionojnë përmes aplikacioneve të Inteligjencës Artificiale.

Libri “Vala që po vjen” nuk ka të bëjë me kërcënimin ekzistencial të paraqitur nga Inteligjenca Artificiale. Një nga ngacmimet që duhet të ketë një lexues për tu endur mes faqeve të këtij libri është rrëfimi i Suleyman teksa pohon se inteligjenca artificiale të rrisë jashtëzakonisht aftësinë njerëzore në një periudhë shumë të shkurtër. Nëpërmjet sulmeve kibernetike të krijuara nga IA, viruseve të prodhuar në shtëpi, humbjes së vendeve të punës për shkak të ndryshimeve teknologjike ose nxitja e keqinformimeve që përkeqësojnë paqëndrueshmërinë politike, ai ngre alarmin se institucionet tona nuk janë gati për këtë cunam të teknologjisë.

Pavarësisht se pretendon se problemi i kontrollit është të Inteligjencës Artificiale është “sfida përcaktuese e epokës sonë”, Suleyman nuk mbështet një moratorium, por në vend të kësaj, ai paraqet një sërë propozimesh në fund të librit, por që shpesh nuk arrinë të japin një zgjidhje përfundimtare

Suleyman mendon se revolucioni i IA mund të jetë më i rëndësishëm se çdo revolucion i mëparshëm teknologjik dhe kjo “valë e ardhshme” që po ngrihet aq lart mbi kokat tona, nuk e dimë se çfarë do të godasë dhe kur ajo të na mbulojë problemi është sesa të aftë do të jemi të notojmë e të mos përfundojmë në rrënoja.

Deterministët teknologjikë që besojnë se teknologjia drejton historinë e dinë se historia e qytetërimit është një vazhdimësi e tre valëve të fuqishme të zhvillimit teknologjik, siç janë ato bujqësore, industriale dhe post-industriale. Mustafa Suleyman thotë se ai nuk është një determinist, por ndonjëherë tingëllon si i tillë. “Në thelbin e saj,” – shkruan ai në një moment, – “teknologjia shfaqet për të plotësuar nevojat njerëzore dhe gjithmonë krijohet

Tipari më i veçantë i librit është mënyra se si ai trajton me çiltërsi pyetje që përgjithësisht nuk diskutohen në shoqëritë e sotme. Të gjitha janë pyetje për të cilat për momentin nuk ka përgjigje; kështu që ne i shmangim ato. Por, Suleyman e konsideron atë si një luks që nuk mund ta përballojmë më, pasi përparimi teknologjik por zgjerohet në mënyrë të fuqishme.

Përmbajtja e teknologjisë, – shkruan Suleyman, – “duhet të jetë një program shumë më themelor, një ekuilibër midis njerëzve dhe mjeteve tona. Është një parakusht i domosdoshëm për mbijetesën e specieve tona gjatë shekullit të ardhshëm. Përmbajtja përfshin rregullimin, sigurinë më të mirë teknike, modelet e reja të qeverisjes mënyrat e reja të llogaridhënies dhe transparencës, të gjitha si pararendës të nevojshëm të një teknologjie më të sigurt.”

Në fakt, zgjidhja e Suleymanit duket si një ëndërr utopike. Ai e di këtë, prandaj ka një nënton ankthi në kapitujt e fundit të librit. Nga njëra anë, kontrolli është thelbësor nëse “Homo technologicus” do të kalojë në shekullin e ardhshëm Nga ana tjetër, duket si një ëndërr e pamundur: “Si të përmbash atë që duket e papërmbajtshme”.

Duke e lexuar këtë libër, të vjen në mendje shprehja e famshme e Antoni Gramscit se ajo që na duhet është “pesimizmi i intelektit, optimizmi i vullnetit”. Në këtë libër, Mustafa Suleyman i ka të dyja dhe për këtë arsye, titulli dhe tema e këtij libri është një ftesë e këndshmë për lexim nëse duam të kuptojmë këtë valë të re teknologjike që po vjen dhe të krijojmë vetëdijen e duhur sesi të notojmë brenda saj.

Sot ka një debat mes atyre që e shohin” gotën gjysëm plot, apo gjysëm bosh “lidhur me ndikimin pozitiv apo negativ të zbatimit të inteligjencës artificiale në ekonomi dhe shumë fusha të jetës . Mustafa Suleyman me librin e tij bën pjesë tek ai grup njerëzish që ka një shqetësim human për të shprehur një pamje të qartë të rreziqeve në mënyrë që e ardhmja jonë të jetë pa të papritura të pakëndshme.

Duke mbrojtur idenë e një qasje globale që ai e përshkruan si kontroll, Mustafa Suleyman ka hartuar vlerësimin më të mirëinformuar dhe më të matur të rrezikut të IA. Kjo është e kuptueshme duke patur parasysh se për 15 vjet Mustafa ka qenë në ballë të projektimit të programeve që kishin në qendër zbatimin e inteligjenës artificiale përmes kompanive që ka drejtuar si DeepMind. Ai ka mësuar nga këto përvoja dhe vazhdon të theksojë tashmë edhe përmess librave sesi këto teknologji të përafrohen sa më mirë me interesat e njerëzve, por nga ana tjetër, duhet të shmanget mundësia apo të krijohet një mjedis që i ndalon individët apo shtetet keqdashëse që ti shndërrojnë ato në makth për njerëzimin

*Autori i këtij artikulli është bashkëthemelues i klubit të librit “Bytes & Books”

Për të mësuar më shumë rreth këtij libri dhe për të ndarë idetë me të tjerët, ju mirëpresim në takimin e radhës që zhvillohet më 9 prill 2025, ora 18.00 në mjediset e One Innovation Hub, tek Piramida – Tiranë.

Regjistrohuni këtu për të marrë pjesë në takim