Të parët tanë i ndanin jetët e tyre në ditë, duke ndjekur ritmin natyror të lindjes dhe perëndimit të Diellit. Kjo funksionoi për mijëvjeçarë, por në shekullin e 20-të, shkencëtarët zbuluan diçka të madhe: Toka është një matëse shumë e pasaktë e kohës.
Pse ndodh kjo?
Asnjë rrotullim i Tokës – pra asnjë ditë – nuk ka saktësisht të njëjtën gjatësi. Shumë faktorë ndikojnë në rrotullimin e saj, përfshirë tërmetet. Për shembull, tërmeti i vitit 2011 në Japoni, që shkaktoi aksidentin bërthamor në Fukushima, e përshpejtoi rrotullimin e Tokës me 1.8 milionta e sekondës. Gjithashtu, graviteti i Hënës ka ndikimin e vet. Ajo përpiqet të mbajë oqeanet në vend, por Toka vazhdon të rrotullohet poshtë tyre, gjë që krijon fërkime të baticave dhe i heq pak energji rrotulluese Tokës. Kjo nënkupton që dita po zgjatet me rreth dy mijëtat e një sekonde çdo shekull. Megjithëse prirja afatgjatë është drejt ngadalësimit, ka raste të shkurtër kur rrotullimi përshpejtohet. Më 29 qershor 2022, u regjistrua dita më e shkurtër ndonjëherë, duke qenë 1.59 milisekonda më e shpejtë se mesatarja. Ky ndryshim i papritur i atribuohet proceseve të brendshme në bërthamën e Tokës. Shkencëtarët kanë zbuluar se edhe ndërtimet e mëdha nga njerëzit ndikojnë në rrotullimin e Tokës. Një shembull i tillë është diga e Tre Grykave (Three Gorges Dam) në Kinë. E ndërtuar mbi lumin Yangtze, ajo është diga më e madhe në botë, me një gjatësi prej mbi 2,300 metra dhe një lartësi prej 185 metrash. Ajo përmban 28 milionë metra kub beton dhe mjaftueshëm çelik sa për të ndërtuar 63 Kulla Eiffel.
Në vitin 2005, shkencëtari i NASA-s, Dr. Benjamin Fong Chao, llogariti se ky volum i madh masash të grumbulluara në një vend të vetëm do të kishte ndikim në rrotullimin e Tokës. Sipas tij, diga e mbushur plot mund të zgjasë ditën me 0.06 mikrosekonda – ose 60 miliarda të sekondës. Ai gjithashtu llogariti se ajo mund të zhvendosë polët e Tokës me rreth 2 centimetra.
Por si mund të ndikojë diçka që ne kemi ndërtuar në rrotullimin e një planeti të tërë? Përgjigja qëndron te momenti i inercisë – pra sa shumë një objekt i reziston ndryshimeve në lëvizje. Sa më e madhe të jetë masa e një objekti dhe sa më larg të jetë ajo nga boshti i rrotullimit, aq më shumë reziston ndaj rrotullimit. Kur diga e Tre Grykave është e mbushur plot, rritet jo vetëm masa lokale, por edhe distanca e kësaj mase nga boshti rrotullues i Tokës. Kjo rrit momentin e inercisë dhe, për të ruajtur të njëjtin moment total rrotullues (i njohur si momenti këndor), shpejtësia e rrotullimit të Tokës duhet të ngadalësohet.
Momenti këndor është një sasi që përshkruan rrotullimin e një objekti dhe varet nga shpejtësia e rrotullimit dhe shpërndarja e masës. Një shembull i thjeshtë për të shpjeguar këtë është patinazhi në akull. Një patinatore që mban duart e hapura rrotullohet ngadalë, por kur i mbledh ato pranë trupit, rrotullohet shumë më shpejt. Kjo ndodh sepse momenti këndor duhet të ruhet: duke zvogëluar distancën nga boshti, rritet shpejtësia e rrotullimit. E njëjta gjë ndodh në sistemin Tokë-Hënë, por me efektin e kundërt: ndërveprimi midis Hënës dhe Tokës e ngadalëson rrotullimin e Tokës dhe si pasojë, Hëna largohet gradualisht nga ne me 3.8 centimetra në vit – rreth po aq sa rriten thonjtë tuaj në një vit. Edhe pse diga e Tre Grykave ka një efekt të vogël, aktivitetet e tjera njerëzore kanë ndikuar më shumë. Humbja e ujit në Liqenin Aral, që dikur ishte liqeni i tretë më i madh në botë, ka pasur ndikim tre herë më të madh në ngadalësimin e rrotullimit të Tokës sesa diga e Tre Grykave. Ndërkohë, humbja e masës akullnajore në Grenlandë ka zhvendosur boshtin e Tokës drejt Kanadasë dhe ka pasur një efekt dhjetë herë më të madh në gjatësinë e ditës.
Lexo edhe:Cilët faktorë kyç mund ta mbajnë euron nën presion për ca kohë?
Pse është i rëndësishëm ky ndryshim?
Ndryshimet, edhe kur janë të vogla, janë të rëndësishme për shkencën dhe teknologjinë. Agjencitë hapësinore duhet të dinë me saktësi orientimin dhe kohëzgjatjen e rrotullimit të Tokës për të drejtuar satelitët dhe sondat që vizitojnë planetët e tjera. Edhe ndryshimet e vogla të shkaktuara nga megandërtimet ose nga ndryshimet natyrore mund të ndikojnë në misionet hapësinore nëse nuk llogariten siç duhet.
Me të gjitha këto ndryshime – nga ndikimi i Hënës, tërmetet, ndërtimet mega dhe humbja e masës akullnajore – nuk është çudi që shkencëtarët kanë vështirësi ta përdorin Tokën si një matës të saktë të kohës. Prandaj, sekonda nuk përcaktohet më si një fraksion i rrotullimit të Tokës, por si koha që i duhet një atomi ceziumi për të bërë pak më shumë se nëntë miliardë oscilime.
Megjithatë, për paraardhësit tanë, Toka funksiononte si një orë gjigante. Por tani, sa më shumë që ndërhyjmë në botën natyrore, aq më shumë bëhet e qartë se kjo orë është larg së qenit e saktë.
Që nga viti 2015 nxisim shpirtin sipërmarrës, inovacionin dhe rritjen personale duke ndikuar në zhvillimin e një mjedisi motivues dhe pozitiv tek lexuesit tanë. Kjo punë që e bëjmë me shumë dashuri nuk ka të paguar. Ne jemi platforma e vetme e cila promovon modelin pozitiv të sipërmarrjes së lirë. Përmes kësaj platforme mbështesim edukimin gjatë gjithë jetës si mjet për zhvillimin personal dhe profesional të brezave. Kontributi juaj do të na ndihmojë në vazhdimin e këtij misioni në gjithë trevat shqipfolëse.
Mund të kontribuoni KETU. Falemnderit.
