Një mbetje supernova shkëlqyese, një mjegullnajë në formën e putrës së një mace dhe “Pillars of Creation”, janë vetëm disa nga objektet qiellore që shkëlqejnë në 25 imazhe të papara të kapura nga Observatori i NASA-s me rreze X, Chandra, për të shënuar 25 vjetorin e tij.
Chandra, i quajtur për nder të astrofizikanit të ndjerë indiano-amerikan Subrahmanyan Chandrasekhar, u nis në hapësirë në bordin e anijes kozmike Columbia më 23 korrik 1999. Ekuipazhi, duke përfshirë komandantin STS-93 Eileen Collins, vendosi teleskopin në orbitën e tij në formë ovale, e cila e çon Chandrën në një rrugë rreth Tokës që është gati një e treta e distancës nga Hëna.
“Në emër të ekuipazhit STS-93, ne jemi jashtëzakonisht krenarë për Observatorin e rrezeve X Chandra dhe ekipin e tij të shkëlqyer që ndërtoi dhe nisi këtë thesar astronomik. Zbulimet e Chandrës na kanë mahnitur dhe impresionuar vazhdimisht gjatë 25 viteve të fundit”, tha Collins në një deklaratë, në një njoftim të NASA-s.
Deri më tani, Chandra ka bërë gati 25,000 vëzhgime të universit. Teleskopi vëzhgon kozmosin përmes dritës me rreze X, e cila është e padukshme për syrin e njeriut. Rrezet X lëshohen nga disa nga ngjarjet më energjike dhe objektet më të nxehta në univers, duke përfshirë yjet të shpërndarë, materialet që rrotullohen rreth vrimave të zeza, përplasjet galaktike dhe madje edhe ekzoplanetet.
“Për një çerek shekulli, Chandra ka bërë zbulime pas zbulimeve të mahnitshme. Astronomët kanë përdorur Chandra për të hetuar misteret që ne as nuk i dinim kur po ndërtonim teleskopin, duke përfshirë ekzoplanetet dhe energjinë e errët”, tha Pat Slane, drejtor i Qendrës së rrezeve X Chandra.
Por, e ardhmja e teleskopit mund të jetë në rrezik për shkak të shkurtimeve të buxhetit të NASA-s, të cilat kërcënojnë të përfundojnë para kohe misionin deri në fund të kësaj dekade. Dhe pa një tjetër observator premier me rreze X për të zënë vendin e tij menjëherë, kërkimi i astronomisë mund të vuajë.
Zbulimi i universit të fshehur
Ideja për misionin Chandra u propozua për herë të parë në vitin 1976 nga astrofizikanët Riccardo Giacconi dhe Harvey Tananbaum, të cilët panë rëndësinë e të paturit të një teleskopi të madh me rreze X dhe filluan projektimin e tij. Së bashku me Teleskopin Hapësinor Hubble dhe Teleskopin Hapësinor Spitzer, tani në pension, dhe Observatorin e Rrezeve Gama Compton, Chandra është një nga “Observatorët e Mëdhenj” të NASA-s të nisur afër fundit të shekullit të 20-të që u krijuan për të studiuar universin në gjatësi vale të ndryshme të dritës.
Teleskopi ka pasqyrat me rreze X të cilësisë më të lartë të prodhuar ndonjëherë, të cilat jo vetëm që rezulton në imazhe të mrekullueshme, por aftësinë për të identifikuar strukturat e detajuara që tregojnë fizikën themelore të objekteve energjike kozmike, tha Slane.
Gjatë misionit të tij, Chandra ka studiuar mbetjet e yjeve të shpërthyer për të parë se si materia dhe energjia sillen në hapësirë në kushtet më ekstreme.
Menjëherë pas nisjes, observatori u fokusua në atë që është bërë një objektiv qiellor ikonik: mbetja e supernovës Cassiopeia A. Chandra i është rikthyer kësaj veçorie përsëri dhe përsëri, duke zbuluar njohuri të reja çdo herë.
Mbetja është një re në zgjerim të materies dhe energjie e lëshuar kur një yll shpërtheu. Me kalimin e kohës, të dhënat me rreze X të Chandra-s për mbetjen i kanë lejuar astronomët të përcaktojnë një yll të dendur neutron të lënë nga shpërthimi në qendër të mbetjes, si dhe “superfluidin ” që gjendet brenda yllit neutron. Lëngu sugjeron se ylli origjinal masiv mund të jetë kthyer nga brenda ndërsa shpërtheu, gjë që po i ndihmon astronomët të kuptojnë më mirë evolucionin e yjeve.
Lexo edhe: Teleskopi hapësinor zbulon imazhe të reja të Universit!
Observatori ka parë gjithashtu lindjen e yjeve në Mjegullnajën e “Cat’s Paw” dhe “Pillars of Creation” dhe ka parë në zemër të galaktikës së Rrugës së Qumështit për të ndihmuar astronomët të studiojnë vrimën e zezë supermasive në qendër të saj. Dhe Chandra ka spiunuar grupime masive galaktikash që përfshijnë qindra mijëra galaktika vezulluese.
“Para Chandra-s, dihej se kishte një lloj mjegullimi të përhapur të emetimit të rrezeve X që vinte nga të gjitha drejtimet në qiell. Me Chandrën, ne tani e dimë se kjo nuk është aspak një mjegull; është një koleksion i madh vrimash të zeza të largëta, emetimet e të cilave bashkohen së bashku në teleskopë më të turbullt”, tha Slane.
“Ka qindra shembuj si këta, ku ndjeshmëria e Chandra ka sjellë zbulime të reja, ose ka dhënë konfirmimin për teoritë ekzistuese. Trashëgimia nuk është një zbulim i veçantë, është kontributi unik në studimet e gjërave aq të afërta sa planetët në Sistemin tonë Diellor me vrimat e zeza supermasive afër skajit të kohës”, shtoi ai.
Me më shumë se 10,000 punime shkencore të shkruara bazuar në të dhënat e Chandra, teleskopi është një nga misionet astrofizike më produktive të NASA-s.
Buxheti i NASA-s nuk mund të mbështesë të gjitha programet e saj aktuale ndërsa fillon projektet e reja të planifikuara për të ardhmen, kështu që disa misione të trashëgimisë si Chandra do të pësojnë shkurtime, tha Slane.
“Duke folur për Chandra-n, reduktimet do të bien diku mes uljes dramatike të produktivitetit shkencor të observatorit dhe mbështetjes për komunitetin e përdoruesve të tij, ose mbylljes së observatorit. NASA sinqerisht nuk dëshiron ta bëjë këtë të fundit, dhe komuniteti dhe Kongresi, kanë qenë të zëshëm për të mos reduktuar fondet për një Observator të Madh të NASA-s që është ende i shëndetshëm dhe që prodhon shkencë spektakolare dhe pa asnjë zëvendësim në horizont. NASA po punon tani për të shqyrtuar situatën e përgjithshme të buxhetit dhe për të ofruar udhëzime përfundimtare për Chandra”, shtoi ai.
Anëtarët e komunitetit të astronomisë kanë krijuar një fushatë bazë të quajtur, Save Chandra, për të rritur ndërgjegjësimin dhe për të mbledhur mbështetje për të ardhmen e teleskopit.
Ndarja e buxhetit të NASA-s për Chandra do të ulet gradualisht në vitet e ardhshme, bazuar në kërkesën buxhetore të agjencisë të lëshuar në mars. Ndërsa teleskopi mori 68.3 milion dollarë në 2023, Chandra do të merrte vetëm 41.1 milion dollarë për operacionet që fillojnë në vitin fiskal 2025. Ndarja e buxhetit për Chandra do të bjerë në 26.6 milion dollarë në vit duke filluar nga viti fiskal 2026 dhe duke kaluar në vitin fiskal 2028 dhe më pas zhyten në vetëm 5.2 milionë dollarë në vitin fiskal 2029, gjë që do t’i jepte fund misionit.
Chandra luan një rol kyç jo vetëm si një teleskop me rreze X, por në sigurimin e të dhënave që çiftëzohen me vëzhgimet nga teleskopët e tjerë. Të kombinuara, të gjitha këto gjatësi vale të dritës ofrojnë një pamje më të plotë që u mundëson astronomëve të zgjidhin misteret e vazhdueshme të universit. Për më tepër, humbja e teleskopit do të ndikonte në gjeneratën e ardhshme të astronomëve me rreze X, kërkimi i të cilëve mbështetet nga Chandra.
“Humbja e Chandrës, aktualisht, do të ishte shkatërruese jo vetëm për astronominë me rreze X, por për pjesën më të madhe të astronomisë. Operacioni në dekadën e ardhshme, përveç vazhdimit të prodhimit të shkencës së nivelit të lartë, do të sigurojë një kornizë në të cilën NASA mund të planifikojë për një vazhdimësi dhe rritje natyrore të programit të astronomisë së rrezeve X të SHBA-së”, tha Slane.
Që nga viti 2015 nxisim shpirtin sipërmarrës, inovacionin dhe rritjen personale duke ndikuar në zhvillimin e një mjedisi motivues dhe pozitiv tek lexuesit tanë. Kjo punë që e bëjmë me shumë dashuri nuk ka të paguar. Ne jemi platforma e vetme e cila promovon modelin pozitiv të sipërmarrjes së lirë. Përmes kësaj platforme mbështesim edukimin gjatë gjithë jetës si mjet për zhvillimin personal dhe profesional të brezave. Kontributi juaj do të na ndihmojë në vazhdimin e këtij misioni në gjithë trevat shqipfolëse.
Mund të kontribuoni KETU. Falemnderit.
