Çfarë solli ndalimi i monopatinave elektrike në Shqipëri?!

Nga Eni Muça– Në Shqipëri, monopatinat elektrike, që deri para pak ditësh konsideroheshin një simbol i lëvizjes moderne, ekologjike dhe praktike në qytet, janë kthyer papritur në qendër të një debati të nxehtë publik.

Pas vendimit të Ministrisë së Brendshme për ndalimin e përkohshëm të qarkullimit të tyre në të gjithë vendin, rrugët e Tiranës dhe qyteteve të tjera panë policinë duke sekuestruar monopatina private, ndërsa një pjesë e flotës së monopatinave me qira të bashkisë, si ato të operatorit BinBin, u vunë re ende në përdorim. Kjo krijoi një valë reagimesh dhe pakënaqësish, me qytetarë që flasin për një standard të dyfishtë në zbatimin e ligjit dhe për një vendim të nxituar, që prek si përdoruesit e zakonshëm, ashtu edhe bizneset private që kanë investuar në këtë treg të ri të mikromobilitetit. Ndërkohë, qeveria justifikon ndërhyrjen si të domosdoshme për shkak të rritjes së aksidenteve, veçanërisht me të mitur e të moshuar, dhe premton se ndalimi është i përkohshëm, deri në hartimin e një kuadri të plotë rregullator për përdorimin e monopatinave.
Por çfarë po ndodh realisht pas këtij vendimi? Cilat janë pasojat për qytetarët dhe ekonominë? Dhe a mund të kthehet kjo situatë nga një krizë e momentit në një mundësi për të ndërtuar më në fund një sistem të drejtë dhe të sigurt të lëvizshmërisë urbane në Shqipëri?

Ministrja Albana Koçiu njoftoi se për shkak të një sërë rastesh problematike, si përfshirja e të miturve dhe e të moshuarve në aksidente me monopatina, mungesa e detyrimeve kaq minimale si kaskë apo ndriçim, dhe trendi i qarkullimit të madh të këtyre mjeteve në rrugët urbane,  qeveria mori vendimin për t’i ndaluar përkohësisht këto mjete deri në hartimin e një kuadri rregullator të plotë. Ndërkohë, qytetarë raportuan se skuterët me qira të bashkisë ose operatorëve që bashkëpunojnë me të,  për shembull firma si BinBin, vazhduan të qëndrojnë në rrugë dhe të përdoren normalisht, ndërsa skuterët e përdoruesve privatë u sekuestruan nga policia.

Lexo edhe: Uranik Begu: Plug and Play sjell energjinë e Silicon Valley në zemër të Tiranës, si po riformësohet harta e inovacionit në Shqipëri

Kjo ka krijuar një perceptim të fortë të pabarazisë dhe të një standardi të dyfishtë: “Na i sekuastruan skuterët tanë ndërsa bashkia ende i ka”, shprehen disa ndër përdoruesit të prekur, dhe “Pse këta skuterët e bashkisë janë sërish në përdorim?” është pyetja që rikthehet shpesh në redaksinë tonë. Nëse vendimi ishte i përgjithshëm duhet të zbatohej për të gjithë njësoj, përndryshe jep mesazhin se ligji nuk aplikohet barazisht, dhe kjo minon besimin qytetar. Përpara ndalimit, monopatinat ishin shndërruar në një element të rëndësishëm të mobilitetit urban,shumë qytetarë i përdornin për lëvizje të shkurtra drejt punës apo stacioneve të autobusëve, si “zgjidhje e shpejtë ekonomike” në qytetet si Tirana, ku sistemi i transportit është shpesh i mbingarkuar.

Kjo shpjegon pse vendimi për ndalim, i marrë brenda 24 orësh nga njoftimi, ka krijuar një ndjesi tronditjeje në tregun e shërbimeve dhe në përdoruesit që nuk u ofruan zgjidhje alternative të menjëhershme. Ndërsa operatorët privatë të qirasë, importuesit dhe tregtarët e monopatinave përballen me stok të ngecur dhe humbje të mundshme financiare, për shkak se modelet e reja të rregullimit parashikojnë përdorimin vetëm për vetëpunësim, jo për qira, dhe shtrenjtimin e kushteve (kaskë, siguracion, targa, ndalim përdorimi në trotuare), siç ka ndodhur në disa vende të Europës. Për shembull, në Francë dhe Itali janë ndërmarrë masa të ngjashme për të kufizuar përdorimin jo të rregulluar të monopatinave, ndërsa operatorët janë përballur me rreziqe largimi nga tregu për shkak të kostove të larta të zbatimit. Në një dimension tjetër, përfitimet mjedisore të monopatinave nuk janë automatike: për të qenë efektive në zbritjen e emetimeve dhe në uljen e aksesimit me makinë, duhet që ato të zëvendësojnë udhëtime me automjet,  jo ecje ose biçikletë,  dhe të jenë pjesë e një strategjie të koordinuar të mobilitetit urban. Kjo kërkon infrastruktura adekuate korsi biçikletash/monopatinash, sinjalizim i qartë, dhe politika të mbështetura me të dhëna.

Çfarë duhet bërë tani? Në krye të listës është nevoja për një rregullore të qartë, të zbatueshme dhe të barabartë për të gjithë: mosha minimale, kaska e detyrueshme, ndriçim, kufizim shpejtësie, përdorim vetëm në rrugë të caktuara, regjistrim/identifikim, siguracion, elementë që gjenden në standardet europiane për mikromobilitet. Më pas, duhet infrastruktura për ta bërë përdorimin i sigurtë,  korsitë e dedikuara, ndarja fizike, sinjalizimi,  dhe publikimi i të dhënave mbi aksidentet dhe zbatimin (sa sekuestrime, sa gjoba, sipas zonave) për transparencë dhe kontroll qytetar. Gjithashtu, për të mos krijuar tronditje të panevojshme në treg e përdorues, nevojitet një fazë tranzicioni me tolerancë të kontrolluar, jo thjesht ndalim i menjëhershëm brenda 24 orëve,  dhe fushata informuese për përdoruesit.

Në fund, Shqipëria gjendet përballë një zgjedhjeje: ta shohë monopatinën vetëm si një rrezik që duhet eliminuar, ose si një instrument mobiliteti që, me rregullim të duhur, mund të kontribuojë në lehtësimin e trafikut, uljen e ndotjes dhe përmirësimin e lëvizshmërisë urbane. Ndalimi i menjëhershëm pa zbatim të qartë dhe të njëjtë për të gjithë, apo pa ofruar alternativë dhe informim, mund të rezultojë në humbje të mundësive, dhe në krijimin e ndarjeve mes qytetarëve. Për ta bërë të suksesshme, duhet politika, infrastrukturë, zbatim dhe transparencë, nëse jo, rrezikohet që zëvendësimi i një problemi (trafikut dhe ndotjes) të sjellë një tjetër (pabarazi ligjore dhe humbje ekonomike).