Dilema më e madhe në qeverisjen e inteligjencës artificiale (AI) është vendosja e udhëzimeve për përdorimin etik të teknologjisë pa dobësuar nxitjen për inovacion. Deri tani, vendet dhe rajonet e ndryshme nuk kanë arritur të gjejnë një ekuilibër të vërtetë, duke u anuar ose nga rregullimi i tepërt ose nga liria e plotë, ndërkohë që flasin me tone idealiste për rëndësinë e të dyjave.
Koncepti i AI-së së përgjegjshme (Responsible AI – RAI) është shembulli më i mirë i këtij idealizmi. Parimet që ajo përfaqëson – si sigurimi që algoritmet të mos mbështeten në të dhëna të gabuara apo parandalimi i shkeljeve të privatësisë dhe të drejtave të njeriut – janë padyshim të vlefshme. Por RAI dështon në një pikë thelbësore: nuk tregon qartë si mund të zbatohen këto parime në praktikë dhe si mund të ruhet balanca midis rregullimit dhe nxitjes së inovacionit. Megjithatë, shumë qeveri e kanë përqafuar këtë qasje dhe kanë përfshirë terminologjinë përkatëse në strategjitë e tyre kombëtare për AI. Organizatat ndërkombëtare, si UNESCO, kanë promovuar RAI përmes nismave si Global AI Ethics and Governance Observatory, me synimin për të ndikuar në politikat kombëtare dhe për të krijuar norma ndërkombëtare. Por këto qasje “nga lart-poshtë” bien ndesh me mënyrat “nga poshtë-lart” që kanë rezultuar më efektive për çështje që kërkojnë veprim dhe koordinim kolektiv. Ndërkohë, korporatat e mëdha shpesh mburren me përkushtimin e tyre ndaj RAI, ndërsa kundërshtojnë rregulloret që do t’i detyronin t’i zbatonin ato parime. Edhe universitetet kanë hyrë në këtë valë, duke ofruar kurse për etikën e AI-së në departamentet e shkencave kompjuterike – por jo gjithmonë duke përfshirë qeverisjen e AI-së në programet që studentët e teknologjisë ndjekin realisht. Në fund të fundit, është zbatimi praktik i qeverisjes së AI-së, jo promovimi i parimeve të përgjithshme, që do të sjellë rezultate të zbatueshme politikisht, të dëshirueshme etikisht dhe përfitime ekonomike. Kjo është një sfidë e madhe për shumë qeveri, të cilat përpiqen të gjejnë ekuilibrin midis etikës dhe inovacionit.
Lexo edhe: MEPS Albania: Energjia e pastër është e ardhmja e zhvillimit të qëndrueshëm
Vendet aziatike si Korea e Jugut dhe Japonia duket se kanë arritur një farë ekuilibri, ndërsa Bashkimi Evropian (BE) ka vendosur theksin tek etika, dhe SHBA e Britania e Madhe tek inovacioni. Akt i AI-së i BE-së (2024) synon të krijojë një qasje të balancuar duke klasifikuar aplikimet e AI-së sipas nivelit të rrezikut – me rregullime më të ashpra për aktivitetet me rrezik të lartë dhe më pak kufizime për ato me rrezik minimal. Zbatimi i tij mund të shërbejë si shembull për pjesën tjetër të botës. Megjithatë, siç vuri në dukje presidenti francez Emmanuel Macron në shkurt, BE “nuk është më në garë” për inovacionin në AI, dhe Komisioni Evropian ende e ka të paqartë strategjinë për konkurrueshmërinë në këtë fushë. Në anën tjetër, SHBA përballet me problemin e kundërt. Strategjia e saj e parë kombëtare për AI, e shpallur në vitin 2016, u fokusua pothuajse tërësisht në kërkime dhe zhvillim, duke lënë në hije aspektet etike. Më vonë, administrata e Joe Biden kërkoi të vendoste një balancë më të mirë përmes dokumenteve si Blueprint for an AI Bill of Rights (2022) dhe Executive Order për zhvillimin e sigurt dhe të besueshëm të AI-së (2023). Por me rikthimin e Donald Trump në Shtëpinë e Bardhë, kjo qasje është anuluar. Në janar 2025, Trump firmosi një urdhër ekzekutiv për “heqjen e barrierave ndaj udhëheqjes amerikane në inteligjencën artificiale”, duke revokuar politikat që “pengonin inovacionin amerikan në AI.” Në mënyrë më të gjerë, administrata e tij ka zhvendosur fokusin nga mbrojtja e të drejtave të njeriut dhe rregullimi i sektorit teknologjik drejt “luftës teknologjike” me Kinën. Plani i Veprimit për AI i prezantuar në korrik 2025 e fillon duke deklaruar se SHBA “është në garë për dominim global” dhe se duhet të “inovojë më shpejt dhe më gjerësisht” se rivalët, duke “çmontuar barrierat e panevojshme rregullatore”. Ky plan ndalon gjithashtu financimin federal për shtetet amerikane që vendosin rregulla “të rënda” për AI.
Megjithëse plani përfshin disa rekomandime mbi etikën e të dhënave, standardizimin global dhe ndërtimin e aleancave ndërkombëtare, të hartuara nga grupi i punës së Northern Virginia Technology Council, ku autori ka marrë pjesë, SHBA po anon gjithnjë e më shumë drejt inovacionit dhe po lë pas dore anën etike. Në disa raste, administrata aktuale ka shkelur hapur parimet e etikës, për shembull duke shpërndarë video të gjeneruara nga AI në llogaritë zyrtare të presidentit. Qasja e tillë u pëlqen korporatave të mëdha amerikane, të cilat argumentojnë se “rregullimi i algoritmeve dhe dataset-eve është i kotë.” Megjithatë, bizneset amerikane kanë treguar se dinë të mbrojnë interesat e tyre. Për shembull, kompanitë e mëdha muzikore kanë gjetur mënyra për të mbledhur tarifa licencimi sa herë që këngët e tyre përdoren për të trajnuar modelet e AI ose për të krijuar këngë të reja. Por pavarësisht kësaj, edhe kapaciteti inovativ i SHBA-së mund të jetë në rrezik. Ajo ruan disa avantazhe të forta – si tregun fleksibël të punës, tregjet e zhvilluara financiare dhe infrastrukturën kërkimore – por politikat që frenojnë emigracionin dhe ndikojnë negativisht në universitetet mund ta dëmtojnë pozitën e saj globale.
Nevoja për balancimin e etikës dhe inovacionit është më urgjente se kurrë. Neglizhimi i etikës në emër të përparimit teknologjik është një recetë për katastrofë, por edhe besimi i verbër në parime pa zbatim praktik është po aq i gabuar. Me ritmin e jashtëzakonshëm të zhvillimit të AI-së, gjetja e këtij ekuilibri është bërë një domosdoshmëri që nuk mund të injorohet më.
—
J.P. Singh është Profesor i Dalluar në Schar School of Policy and Government dhe Drejtor i Center for AI Innovation and Economic Competitiveness në Universitetin George Mason. Ai është bashkëkryeredaktor i revistës Global Perspectives.
© Project Syndicate, 2025
www.project-syndicate.org
Që nga viti 2015 nxisim shpirtin sipërmarrës, inovacionin dhe rritjen personale duke ndikuar në zhvillimin e një mjedisi motivues dhe pozitiv tek lexuesit tanë. Kjo punë që e bëjmë me shumë dashuri nuk ka të paguar. Ne jemi platforma e vetme e cila promovon modelin pozitiv të sipërmarrjes së lirë. Përmes kësaj platforme mbështesim edukimin gjatë gjithë jetës si mjet për zhvillimin personal dhe profesional të brezave. Kontributi juaj do të na ndihmojë në vazhdimin e këtij misioni në gjithë trevat shqipfolëse.
Mund të kontribuoni KETU. Falemnderit.
