Si të humbasësh një dekadë në një moment të vetëm!

Viti 2020 po shkon drejt një dekade të humbur për rritjen ekonomike. Kjo do të jetë veçanërisht e dëmshme për tregjet në zhvillim dhe ekonomitë e vendeve në zhvillim (EMDE) në afatin e shkurtër, por do të prekë të gjithë botën, duke përfshirë edhe luftën kundër ndryshimeve klimatike. Paralelet me vitet 1930 – kur bota u përball me një tronditje të madhe ekonomike, rritje të proteksionizmit, nacionalizëm në rritje dhe dobësim të multilateralizmit – e bëjnë situatën edhe më shqetësuese. Ashtu si atëherë, edhe sot, gjeopolitika është në krye.

Reagimi kundër globalizimit ka kohë që po rritet. Megjithatë, tregtia globale deri tani është mbajtur relativisht stabile, duke ruajtur një pjesë të qëndrueshme të PBB-së botërore që nga fillimi i dekadës. Ndërkohë që zinxhirët e vlerës globale (GVC) janë bërë më të gjatë, ata ende nuk kanë ndryshuar në mënyrë thelbësore. Por me tarifat e reja ndaj partnerëve tregtarë dhe masat hakmarrëse përkatëse, fragmentimi i mëtejshëm i tregtisë dhe investimeve është pothuajse i pashmangshëm.

EMDE-të, të cilat tashmë janë nën presion të madh, janë veçanërisht të cenueshme. Pasojat e pandemisë COVID-19 vazhdojnë të pengojnë rritjen; normat globale të interesit po bien më ngadalë nga sa pritej; dhe dollari amerikan po forcohet. Për shumë vende në zhvillim, kostot e shërbimit të borxhit kanë arritur nivele të papërballueshme. Ndërkohë, këto vende shpesh janë ato që po vuajnë më shumë pasojat e krizës klimatike – një krizë që nuk e kanë shkaktuar vetë.

Tashmë, EMDE-të po përgatiten për një periudhë të re të paqëndrueshmërisë. Ndërsa zhvendosjet në zinxhirët e vlerës dhe flukset financiare krijojnë mundësi për disa vende, një luftë e plotë tregtare dhe kufizime më të ashpra për investimet ndërkufitare do të dëmtonin pothuajse të gjithë. Pas të gjithash, EMDE-të mbështeten shumë në aksesin ndaj kapitalit dhe teknologjisë së huaj për rritje dhe për procesin e dekarbonizimit.

Siç tregon një studim i fundit i Bankës Aziatike për Infrastrukturën dhe Investimet, tregtia globale e teknologjive me karbon të ulët (LCT) është rritur me shpejtësi vitet e fundit. Megjithatë, shumica e kësaj tregtie ndodh midis ekonomive të përparuara, të cilat eksportojnë pak LCT drejt vendeve në zhvillim. Edhe pse tregtia e LCT-ve është në rritje edhe mes EMDE-ve – me Kinën si burimin kryesor të këtyre teknologjive – kjo nuk mjafton për të mbështetur rritjen ekonomike dhe dekarbonizimin. Në të njëjtën kohë, kufizimet tregtare ndaj LCT-ve po ndikojnë gjithnjë e më shumë jo vetëm Kinën, por edhe një gamë më të gjerë të EMDE-ve, duke kufizuar qasjen e tyre në tregjet e rëndësishme të eksportit.

Lexo edhe:Forever 21 mbyll dyert për herë të dytë në SHBA, fundi i një epoke Fast Fashion

Ndërsa disa vende në zhvillim po përpiqen të integrojnë prodhimin e LCT-ve në modelet e tyre të rritjes, kjo përpjekje nuk mund të ketë sukses pa akses më të madh në teknologji dhe kapital të huaj. Po ashtu, EMDE-të – të cilat janë kyçe për tranzicionin global drejt emetimeve neto zero – do ta kenë të vështirë të dekarbonizojnë industritë e tyre nëse nuk mund të përfitojnë nga inovacionet më të fundit. Përparimi i pamjaftueshëm në dekarbonizim mund të rrezikojë aksesin e tyre afatgjatë në tregjet e rëndësishme të eksportit, përfshirë Bashkimin Evropian, i cili tashmë po zbaton Mekanizmin e Rregullimit të Kufirit të Karbonit.

Ndërprerjet e mëtejshme të zinxhirëve të vlerës globale mund të dëmtojnë përpjekjet për dekarbonizim edhe në mënyra të tjera. Për shembull, zinxhirët e vlerës funksionojnë në thelb si mekanizma qeverisës, ku kompanitë kryesore vendosin dhe zbatojnë standarde përgjatë gjithë procesit të prodhimit dhe shpërndarjes. Është pikërisht përmes reduktimit të emetimeve në çdo hap të këtij procesi që zinxhirët e vlerës ndihmojnë në uljen e gjurmës së tyre të karbonit. Nëse këto mekanizma dobësohen, dekarbonizimi do të ndikohet negativisht.

Për më tepër, EMDE-të do të kenë një stimul shumë më të fortë për të dekarbonizuar nëse shohin mundësi për të tërhequr investime të huaja në industri të gjelbra, si energjia e rinovueshme dhe transporti me karbon të ulët, të cilat mund të krijojnë vende pune dhe të nxisin rritjen ekonomike. Shtypja gjeopolitike e zinxhirëve të vlerës nënkupton se këto mundësi do të jenë shumë më të kufizuara.

Në dekadat e fundit, EMDE-të kanë zgjeruar ndjeshëm rolin e tyre në zinxhirët e vlerës globale. (Edhe pse Kina ka qenë lideri kryesor, sidomos në prodhimin e mallrave të ndërmjetme, nuk ka qenë e vetme.) Por kur pandemia e COVID-19 shkaktoi ndërprerje të mëdha tregtare, vendet që ishin integruar më vonë në këto zinxhirë ishin të parat që u detyruan të dilnin prej tyre. Një goditje e re tregtare, e shkaktuar nga një valë tarifash hakmarrëse, mund të ketë një efekt të ngjashëm.

Por këtë herë, pasojat mund të jenë më afatgjata. Sapo tregtia u rikthye në normalitet pas pandemisë, ekonomitë në zhvillim nxituan të riktheheshin në zinxhirët e vlerës. Ndërprerja ishte e përkohshme, por besimi mbi të cilin mbështeten këta zinxhirë mbeti i paprekur. Nëse një luftë tregtare shkatërron këtë besim, rikuperimi nga tronditja e ardhshme mund të jetë shumë më i vështirë.

Ndryshe nga vitet 1930, kjo dekadë e humbur mund të mos sjellë një depresion ekonomik të thellë apo një luftë botërore (ose të paktën kështu shpresojmë). Por ajo pothuajse me siguri do të sjellë një rritje më të dobët ekonomike dhe do të pengojë luftën kundër ndryshimeve klimatike. Dhe janë EMDE-të ato që do të paguajnë çmimin më të lartë.

Erik Berglöf është Kryeekonomist i Bankës Aziatike për Infrastrukturën dhe Investimet. Nahom Ghebrihiwet është Ekonomist në Bankën Aziatike për Infrastrukturën dhe Investimet.

Copyright: Project Syndicate, 2025.
www.project-syndicate.org