Mësimet nga eksperimenti ekonomik amerikan

Bisedat rreth politikave ekonomike në Shtetet e Bashkuara janë transformuar tërësisht brenda vetëm disa viteve. Neoliberalizmi, Konsensusi i Uashingtonit, fundamentalizmi i tregut, quajeni si të doni, është zëvendësuar me diçka shumë ndryshe.

Në politikën makroekonomike, frika nga borxhi dhe inflacioni i kanë lënë vendin preferencës për stimulimin e tepërt të ekonomisë dhe minimizimin e rreziqeve për stabilitetin e çmimeve. Politika industriale, e cila as nuk mund të përmendej deri vonë është kthyer me “dhunë’’.

Lista vazhdon. Ndërsa fjalët kryesore në politikën e tregut të punës dikur ishin derregullim dhe fleksibilitet, tani flitet për punë të mira, për të korrigjuar ç’ekuilibrat dhe për të fuqizuar punëtorët dhe sindikatat. Big Tech dhe kompanitë e platformave dikur shiheshin si një burim novacioni dhe përfitimesh të konsumatorit. Tani ato janë monopole që duhet të rregullohen dhe ndoshta të shpërbëhen. Politika tregtare kishte të bënte me ndarjen globale të punës dhe kërkimin e efikasitetit. Tani bëhet fjalë për elasticitetin dhe ruajtjen e zinxhirëve të furnizimit të brendshëm.

Disa nga këto ndryshime janë rregullime të nevojshme ndaj goditjes Covid-19. Ato janë ndoshta edhe kthesa e pashmangshme e U-së, prodhuar gjatë rritjes së pabarazisë, pasigurisë ekonomike dhe fuqisë së përqendruar të tregut në ekonominë amerikane. Por, merita gjithashtu i takon me të drejtë Presidentit Joe Biden, i cili solli një ekip të ri ekonomik në Uashington dhe ka nxituar të miratojë idetë e reja pavarësisht kritikave nga ‘’ujqërit’’ e vjetër.

Modeli fondamentalist i tregut, që më parë formësoi politikën ekonomike në SHBA dhe pjesën më të madhe të Evropës Perëndimore që nga revolucioni Reagan-Thatcher i viteve 1980, kishte një origjinë të mëparshme intelektuale. Ajo u zhvillua në sallat akademike dhe u popullarizua nga intelektualët si Milton Friedman.

Këtë herë, ekonomistët akademikë kanë luajtur një rol të rëndësishëm. Edhe pse entuziazmi i tregut të lirë është zvogëluar në mesin e ekonomistëve, nuk ka pasur zhvillime programore në stilin e Kejnsianizmit ose Konservatorizmit Friedmanite.

Sidoqoftë, ekonomistët janë prekur nga ndryshimi i humorit. Për shembull, në mbledhjen vjetore të bankierëve qendrorë në Jackson Hole, në fund të gushtit, Wyoming, një ekip grup ekonomistësh nga MIT, Harvard, Northwestern dhe Universiteti i Çikagos paraqitën një punim që tregon pse një inflacion i përkohshëm mund të jetë një gjë e mirë. Kur pagat janë të ulëta, ato nuk bien aq lehtë sa rriten, ndryshimi strukturor mund të lehtësohet nga rritja e pagave në pjesët e ekonomisë që përjetojnë një rritje të kërkesës. Megjithëse kjo mund të bëjë që inflacioni i përgjithshëm të tejkalojë objektivin e bankës qendrore, megjithatë mund të jetë e dëshirueshme, për aq sa mundëson rregullimin e pagave relative midis sektorëve.

David Autor i MIT, ka shkruar kohët e fundit se mungesa e fuqisë punëtore në SHBA për të cilën ankohen shumë punëdhënës dhe vendet vakante sepse nuk ka mjaft punëtorë të gatshëm të pranojnë punët e ofruara, në fakt është një gjë e mirë. Problemi, argumenton ai, është se ekonomia amerikane prodhon shumë punë “të këqija” me pagë të ulët dhe pak përfitime. Nëse pandemia tani i ka bërë punonjësit më kërkues dhe më përzgjedhës, duhet të jenë punëdhënësit ata që duhet të përshtaten. Në fund të fundit, barazia dhe produktiviteti kërkojnë jo thjesht më shumë vende pune, por punë me cilësi më të lartë.

LEXO: Ekonomia që Covid-19 nuk mund ta ndalte

Një virtyt i shkrimeve të ekonomistëve është se ato sqarojnë natyrën kontingjente të përparësive të sotme të politikave në SHBA. Studimi i Jackson Hole, për shembull, tregon se inflacioni i përkohshëm është një zgjidhje e pranueshme vetëm në kushte të veçanta: rregullimi sektorial nxitet nga ndryshimet në kërkesën e konsumatorit, pagat nuk mund të bien dhe stimuli monetar nuk pengon ndryshimet strukturore duke rritur shumë përfitimin në sektorët që duhet të tkurren. Në vendet në zhvillim, në të kundërt, pagat janë mjaft fleksibile në punësimin joformal, dhe zgjerimi i sektorëve modernë pengohet nga kufizimet e ofertës. Në këto kushte, stimuli monetar ose fiskal ka shumë më pak të ngjarë të jetë efektiv.

Sidoqoftë, ekziston rreziku që ndryshimet në SHBA të keqkuptohen në vendet e tjera dhe që politikëbërësit diku tjetër të kopjojnë verbërisht mjetet juridike amerikane pa i kushtuar vëmendje specifikave të rrethanave të tyre. Në veçanti, vendet në zhvillim të cilave u mungon hapësira fiskale dhe duhet të marrin hua në valutë të huaj duhet të jenë të kujdesshëm ndaj mbështetjes së tepërt në stimul makroekonomik.

Problemi i vërtetë në shumë vende në zhvillim sot është se modelit tradicional të industrializimit të orientuar drejt eksportit i ka mbaruar ‘’avulli’’. Gjenerimi i punëve të mira, produktive kërkon një model të ndryshëm zhvillimi, me theks te shërbimet, tregun e brendshëm dhe zgjerimin e klasës së mesme. Dhe dështimet e tregut ose qeverisë që bllokojnë zgjerimin e mundësive më produktive të punësimit në shërbime mund të zgjidhen vetëm me mjete strukturore.

Rishqyrtimi i politikës ekonomike në ambientet ekonomike të Uashingtonit është i mirëpritur. Por mësimi i vërtetë që duhet të nxjerrin vendet e tjera është se ekonomia, si shkencë shoqërore, mbështet këshilla të ndryshme për politika për rrethana të ndryshme. Ashtu si ndryshimi i rrethanave dhe preferencave politike në SHBA po prodhojnë ndryshime, vendet e tjera do të bënin mirë të synonin problemet dhe kufizimet e tyre specifike.

Project Syndicate