E ardhmja e njerëzimit është e lidhur me oqeanin

Nga John F. Kerry* – Ndërsa perëndon dielli mbi Konferencën e tretë të OKB-së për Oqeanet në Nisë, ka mjaft arsye për të festuar, por edhe shumë detyra të pambyllura që presin zgjidhje në Konferencën për Ndryshimet Klimatike (COP30) që do të mbahet këtë vit në Belém, Brazil. Në një kohë pasigurie globale, ku vetë efektiviteti i proceseve shumëpalëshe është vënë në pikëpyetje, shumica e vendeve pjesëmarrëse në Nisë u bashkuan rreth nevojës për një përgjigje më ambicioze ndaj krizave që kërcënojnë oqeanin tonë. Por ky ishte vetëm hapi i parë. Nëse duam ta mbrojmë këtë pasuri globale jetike përpara se të jetë vonë, duhet të veprojmë më shumë dhe më shpejt para se të mblidhet COP30.Një nga arritjet më të mëdha ishte progresi i Traktatit të Ujërave të Lira. Me 19 shtete që e ratifikuan në Nisë dhe dhjetëra të tjera që u angazhuan ta ndjekin shembullin, traktati pritet të hyjë në fuqi deri në fillim të vitit 2026, duke hapur rrugën për krijimin e zonave të mbrojtura detare në ujërat ndërkombëtare, një boshllëk i madh që më në fund po mbushet në qeverisjen globale të oqeaneve.

Synimi për të mbrojtur të paktën 30% të oqeanit deri në vitin 2030 nuk mund të arrihet pa përfshirjen e ujërave të lira, që përbëjnë dy të tretat e sipërfaqes së oqeanit dhe gjysmën e planetit tonë. Mbrojtja efektive e këtyre zonave është veçanërisht urgjente në rajonet polare, që janë në vijën e parë të krizës klimatike. Situata në Oqeanin Jugor është alarmante dhe kërkon veprim të menjëhershëm për të çuar përpara propozimet për zona të mbrojtura që kanë ngecur prej kohësh. Këto masa do të forcojnë kapacitetin e oqeanit për të thithur karbonin dhe do t’i ndihmojnë speciet detare të përshtaten me temperaturat në rritje, duke ulur presionin nga peshkimi i tepërt.

Në Nisë, disa shtete njoftuan krijimin e zonave të reja të mbrojtura në ujërat e tyre kombëtare. Polinezia Franceze, për shembull, shpalli një rrjet të ri zonash të mbrojtura që përfshin pothuajse 5 milionë kilometra katrorë, zona më e madhe e këtij lloji në botë. Konferenca shënoi gjithashtu përparime në luftën kundër ndotjes plastike dhe kufizimin e praktikave më të dëmshme të peshkimit.

Lexo edhe: Nga peshkimi te turizmi, ekonomia blu në rrezik?

Megjithatë, asnjë nga këto suksese nuk duhet të shihet si një pikë kthese për mbrojtjen e oqeanit. Përkundrazi, ato janë pjesë e një vale ambiciesh në rritje që ende nuk ka arritur kulmin.

Ka ende shumë për të bërë. Së pari, jemi shumë larg objektivit për të shpallur dhe zbatuar në mënyrë efektive zonat e mbrojtura detare. Edhe pas konferencës në Nisë, vetëm 10% e oqeanit është e mbrojtur në një formë apo tjetër, shumë larg objektivit 30%. Edhe më keq, shumë nga këto zona janë “të mbrojtura” vetëm në letër. U shpresua që Franca, si një kampione e çështjeve mjedisore, do të shpallte ndalimin e plotë të peshkimit me traul në zonat e saj të mbrojtura – gjë që nuk ndodhi. Por ende ka kohë që shtete të tjera të japin shembullin e duhur, përfshirë edhe në COP30.

Së dyti, financimet janë thelbësore. Ndërsa premtimet janë bërë, shifrat reale janë zhgënjyese: vetëm 1.2 miliardë dollarë në vit shpenzohen për mbrojtjen e oqeanit, më pak se 10% e nevojave vjetore. Kjo, kur studimet tregojnë se mbrojtja e 30% të oqeanit deri në 2030 mund të sjellë përfitime prej 85 miliardë dollarësh në vit deri në vitin 2050. Në fakt, vetëm duke rialokuar subvencionet që nxisin peshkimin e dëmshëm në dhjetë vende, mund të mbulohej i gjithë financimi i nevojshëm për mbrojtjen e oqeanit. Buxhetet qeveritare duhet ta rindërtojnë këtë pasuri jetike – jo ta shkatërrojnë më tej.

Së treti, në Nisë u vu re një heshtje shqetësuese mbi varësinë tonë nga lëndët djegëse fosile. Edhe pse në COP28 në Dubai u angazhuam për një “kalim gradual” prej tyre, kjo çështje po rihapet në çdo takim ndërkombëtar. Me krizën klimatike që kërcënon vetë ekzistencën e jetës në planetin tonë të kaltër, zhvillimet e reja të naftës dhe gazit në det të hapur janë krejtësisht në kundërshtim me qëllimet që kemi shpallur. E vetmja rreze drite ishte nisma Blue NDC Challenge, e nisur nga Brazili dhe Franca me mbështetjen e tetë vendeve të tjera, që synon të përfshijë masat detare në planet kombëtare për klimën.

Konferenca e Nisës duhet të shërbejë si trampolinë për veprime më të forta në Belém. COP30 është platforma ideale për të shpallur zona të reja të mbrojtura, për të rritur financimin për ruajtjen e oqeanit në vendet në zhvillim dhe për të ndihmuar shtetet ishullore e bregdetare të ndërtojnë qëndrueshmëri ndaj krizës klimatike.

Si vend mikpritës i COP30 dhe si shtet bregdetar, Brazili ka mundësinë të kthejë vrullin e krijuar në Nisë në një përgjigje globale të koordinuar ndaj krizave të ndërlidhura të klimës dhe oqeanit. Ne kemi një zgjedhje përpara: mund të jemi brezi që e ktheu ambicien në veprim – ose brezi që e la pas dore pasurinë më të rëndësishme të planetit tonë. Oqeani nuk mund të presë më. COP30 duhet të sjellë zgjidhje.

*John F. Kerry është ish-sekretar i shtetit i SHBA-së dhe i dërguari special presidencial për klimën.

© Project Syndicate, 2025 /  www.project-syndicate.org