Nga Hélène Rey – Sistemet monetare dhe financiare ndërkombëtare nuk janë të pandryshueshme, por ndryshojnë rrallë. Pikërisht për këtë arsye, tronditja e shkaktuar nga lufta tregtare dhe tarifore e Presidentit të SHBA-ve, Donald Trump, është kaq e jashtëzakonshme dhe po aq e vështirë për t’u interpretuar. Për ta kuptuar më mirë situatën aktuale, ia vlen të rikthehemi tek teoria e stabilitetit hegjemoniak e Charles P. Kindleberger, e paraqitur në librin e tij ‘Bota në Depresion: 1929-1939’. Sipas kësaj teorie, një sistem ndërkombëtar i hapur dhe i qëndrueshëm ka nevojë për praninë e një fuqie dominuese botërore.
Në shekullin XIX, këtë rol e luante Britania e Madhe. Si hegjemon financiar i botës, udhëheqëse e sistemit ekonomik global dhe emetuesja e monedhës ndërkombëtare kryesore, ajo ofronte të mira publike thelbësore. Këto përfshinin, siç shkruan Kindleberger, një “treg për mallrat e vështira për t’u shitur, i mundësuar nga tregtia e lirë britanike”, dhe një rrjedhë kundërciklike kapitali, e prodhuar nga Qyteti i Londrës. Po ashtu, Britania mbështeste “koordinimin e politikave makroekonomike dhe të kursit të këmbimit”, nëpërmjet “rregullave të standardit të artë”, të cilat ishin “legjitimuar dhe institucionalizuar me kalimin e kohës”. Së fundi, Banka e Anglisë shërbente si “huadhënësi i fundit”.
Por Lufta e Parë Botërore goditi rëndë Britaninë, e cila deri në vitet ‘30 nuk kishte më burimet e nevojshme për të mbështetur sistemin monetar ndërkombëtar. Ndërkohë që Shtetet e Bashkuara po ngjiteshin si fuqi, ato ende nuk ishin gati për të zëvendësuar Britaninë. Ky “hendek Kindleberger” – periudha mes dy hegjemonëve botërorë – përkoi me Depresionin e Madh dhe trazirat politike që çuan në Luftën e Dytë Botërore.
Në vitin 1944, drejt fundit të luftës, përfaqësues nga 44 vende u mblodhën në Bretton Woods, New Hampshire, ku organizuan një kalim të qetë të pushtetit mes hegjemonit të vjetër dhe atij të ri. Ata konfirmuan supremacinë de facto të fuqisë tregtare, financiare dhe ushtarake amerikane.
Në atë kohë, SHBA përfaqësonte 35% të PBB-së botërore. Edhe pse kjo përqindje ka rënë, dollari amerikan ka ruajtur dominimin si monedhë rezervë, valutë për faturime dhe pikë referimi për kurset fikse të këmbimit. Për më tepër, politikat e Rezervës Federale dhe performanca e ekonomisë amerikane vazhdojnë të diktojnë ciklin financiar global.
Lexo edhe: Heshtja e Trump ndaj Von der Leyen rrezikon të kthehet në stuhi ekonomike
Megjithatë, duket se po i afrohemi një tjetër “hendeku Kindleberger”. Hegjemonia ekzistuese duket se po vetëshkatërrohet, pasi refuzon të ofrojë të mirat publike globale, ndërkohë që nuk ka ende një pasardhës të qartë. Bashkimi Europian nuk është i përgatitur për të marrë këtë rol, dhe Kina nuk është ende e integruar në tregjet financiare globale.
Ndërkohë që pjesa tjetër e botës e sheh dominimin e dollarit si një “privilegj të tepruar”, administrata Trump duket se e konsideron kërkesën globale për asetet në dollar si një barrë, pasi beson se kjo e rrit vlerën e valutës. Por nëse SHBA vazhdon në këtë rrugë politike, shumë shpejt do të “çlirohet” nga kjo barrë – pavarësisht dëshirës së saj.
Që një monedhë të luajë rol ndërkombëtar, vendi që e emeton duhet zakonisht të ketë epërsi ekonomike dhe një pozicion qendror në tregtinë globale. Këto cilësi varen nga aftësitë inovative dhe potenciali i rritjes, ndërkohë që edhe fuqia ushtarake dhe aleancat gjeopolitike luajnë rol. Asgjë nga këto nuk është e mundur pa një ekonomi të hapur dhe institucione të qëndrueshme e cilësore.
Duke ndjekur politika që minojnë institucionet amerikane, kërkimin shkencor, multilateralizmin dhe perspektivën afatgjatë të ekonomisë, SHBA nën Trump po gërryen me shpejtësi besimin në dollar. Kjo u bë më se e dukshme pas shpalljes në fillim të prillit të tarifave shumë të larta ndaj mallrave nga dhjetëra vende me suficit tregtar me SHBA. Normat e obligacioneve u rritën, bursa amerikane ra, dhe dollari u zhvlerësua – një kombinim tipik për ekonomitë në zhvillim.
Kriza ekonomike dhe financiare e nxitur nga Trump në SHBA krijon një mundësi për eurozonën – e cila emeton monedhën e dytë më të rëndësishme ndërkombëtare – për të marrë një pjesë të privilegjit të tepruar që SHBA ka shijuar prej kohësh. Kjo do të përkthehej në kapital më të lirë për qeveritë dhe bizneset e eurozonës – duke ndihmuar qëndrueshmërinë fiskale – dhe rifinancim më të lehtë gjatë krizave, pasi kërkesa për asetet “e sigurta” në euro do të rritej. Po ashtu, do të sillte një ndikim më të madh gjeopolitik – jetik në një kohë kur BE synon autonominë strategjike.
Megjithëse ndërkombëtarizimi mbart rreziqe, eurozona është mirë e pozicionuar për t’i përballuar ato. Për shembull, kornizat e politikës makroprudenciale në eurozonë – shumë më të forta se ato në SHBA – mund të ndihmojnë në menaxhimin e luhatjeve të kapitalit dhe çmimeve të aseteve. Europa gjithashtu zotëron institucione të fuqishme, duke filluar me Bankën Qendrore Evropiane dhe një shtet të së drejtës të mirëstrukturuar.
Por kërkohet më shumë për të ngritur profilin ndërkombëtar të euros. Para së gjithash, eurozona duhet të thellojë tregun unik të mallrave dhe shërbimeve dhe të forcojë marrëdhëniet tregtare kudo që të jetë e mundur. Duke qenë se Europa është lidere globale për klimën, mund të nisë të përdorë euron për të faturuar produkte miqësore me klimën, si pajisjet për energji të dekarbonizuar, automjetet elektrike dhe lëndët e para për elektrifikim, duke ndërtuar njëkohësisht instrumente financiare përkatëse (si ata për menaxhimin e rrezikut klimatik).
Lexo edhe: 8 fotografitë që përshkruajnë 100 ditët e para të Trump
Eurozona duhet gjithashtu të angazhohet për të përfunduar bashkimin bankar dhe atë të kursimeve dhe investimeve, siç është theksuar në disa raporte të fundit. Për të ndërtuar tregje kapitale të thelluara dhe të integruara, thelbësore për inovacionin dhe rritjen duhet të krijohet një aset i sigurt pan-europian. Emetimi i përbashkët i borxhit për shpenzime mbrojtëse emergjente mund të jetë një pikënisje e mirë.
Për më tepër, në vend që pagesat në eurozonë të mbeten të varura nga sistemet e pagesave amerikane, blloku duhet të rrisë sovranitetin e vet. Kjo ndoshta do të mbështetet në një monedhë digjitale të bankës qendrore (CBDC), e kombinuar me një sistem të fuqishëm pagesash që mund ose jo të përfshijë edhe stablecoins në euro. Së fundmi, funksioni i BQE-së si huadhënës i fundit duhet të strukturohet me kujdes, për të garantuar besim të gjerë dhe të fortë në euro.
Këto ndryshime nuk do të jenë të lehta për t’u zbatuar. Por nëse Kindleberger na mëson diçka, është se ekonomia botërore do të jetë më mirë nëse, ndërsa Amerika tërhiqet nga udhëheqja ekonomike dhe financiare globale, Europa vepron shpejt për të zënë vendin e saj.
*Hélène Rey është profesore e ekonomisë në London Business School.
© Project Syndicate, 2025. www.project-syndicate.org
Që nga viti 2015 nxisim shpirtin sipërmarrës, inovacionin dhe rritjen personale duke ndikuar në zhvillimin e një mjedisi motivues dhe pozitiv tek lexuesit tanë. Kjo punë që e bëjmë me shumë dashuri nuk ka të paguar. Ne jemi platforma e vetme e cila promovon modelin pozitiv të sipërmarrjes së lirë. Përmes kësaj platforme mbështesim edukimin gjatë gjithë jetës si mjet për zhvillimin personal dhe profesional të brezave. Kontributi juaj do të na ndihmojë në vazhdimin e këtij misioni në gjithë trevat shqipfolëse.
Mund të kontribuoni KETU. Falemnderit.
